april 2021
Occurrence: ISO Project, Vol. 3
Iceland Symphony Orchestra o.l.v. Daníel Bjarnason
Het uit drie schijven bestaande overzicht van nieuwe muziek die verband houdt met zijn thuisland wordt afgesloten met een onderzoek van landschap en soundscape met buitengewone verbeeldingskracht.
‘Recurrence’, ‘Concurrence’ (3/20) en nu ‘Occurrence’. Het driedelige overzicht van nieuwe orkestrale muziek uit het thuisland van het IJslands Symfonieorkest heeft zijn eindpunt bereikt en het is gemakkelijk om te concluderen dat geen enkel land ter wereld de taal van het symfonieorkest op zulke onderscheidende en lokaal relevante voorwaarden opnieuw heeft uitgevonden als dit.
Zozeer zelfs dat een Canadees als Veronique Vaka verliefd kan worden op IJsland en een stuk als Lendh kan bedenken, een buitengewoon canvas met een navelstrengverbinding met het landschap van de plaats. Het stuk, genomineerd voor de Nordic Council Music Prize 2020, is gebaseerd op analyses van stoom- en rotspartijen rond Krýsuvík die vervolgens zijn omgezet in muzieknotatie. Het begint met het tektonische gekraak dat snel een kenmerk wordt van Noordse orkestrale partituren, voordat het overgaat in een lichtgevend, subtiel, zorgvuldig gevormd en prachtig gedetailleerd stuk dat zweeft als één steeds transformerend geheel, pulserend met microdrukken en glinsterende details, zich organisch ontvouwend met kleurmatching op spectraal niveau. Pedaalnoten op koperen lur-achtig koper worden zachtjes en microtonaal uit de pas getrokken - de wereld gezien op zijn meest precaire en extreme. Lendh is een wonder.
Vaka's muziek heeft duidelijk een relatie met die van Anna Thorvaldsdottir, die te horen was op 'Recurrence' en 'Concurrence'. Het laatste album bevatte Haukur Tómasson's Piano Concerto. In Seventh Heaven van dezelfde componist heeft een vergelijkbaar ritmisch gekraak en gekraak in contrast met de langzaam bewegende landschappen van de IJslandse mode. Het zit vol met oorstrelende orkestratie, net zo rauw en onconventioneel als die van Jón Leifs, sluimerende harmonieën terwijl kleuren net zo snel veranderen als het IJslandse weer erboven. De manier waarop het orkest de blootgestelde passages voor hoge strijkers en de karakteristieke houtblazers aanpakt, laat technisch zien hoe ver het alleen al in het afgelopen decennium is gekomen.
Flow and Fusion van Thurídur Jónsdóttir was een hoogtepunt van 'Recurrence' en hier hebben we haar fluitconcert Flutter, met gesamplede insectengeluiden en andere elektronica, waaronder een promotie van de alomtegenwoordige Noordse pedaalnoot tot een algemeen gezoem. Het is een verkenning van fluit- en ademgeluiden die niet veel verschillen van die van Björk of Saariaho, maar dan iets meer gefocust. Structureel voelt het als een roadmovie - een reis door textuurlandschappen meer dan iets ontwikkelingsgerichts.
Dirigent Daníel Bjarnason, een drijvende kracht achter het project waarvan Emergence op ‘Recurrence’ te horen was, opent met zijn eigen Violin Concerto, dat voor het eerst te horen was in de Royal Festival Hall in 2017. Het heeft de ondeugende geest van toegewijde Pekka Kuusisto overal in zich, van het aanstekelijke fluiten van de solist (dat gebruikt wordt om ontroerend effect te bereiken als het later terugkeert als enige begeleider van de viool) tot de grunge-improvisatie-elementen en de heldere, oogverblindende melodie. Er is microtonale kleur, maar het is waarschijnlijk het minst ‘IJslands klinkende’ stuk hier, gevuld met Bjarnasons dramatische instinct om structurele schema’s op te zetten die thuiskomen en zijn Bartók-achtige ritmische contrapunt.
Als bijlage horen we van een overleden componist, IJslands grote 12-toonspionier Magnús Blöndal Jóhannsson (1938-2005). Zijn Adagio voor strijkers en slagwerk uit 1980 markeerde een stijlverandering na de dood van zijn vrouw en een gevecht met de fles. Vergeet Samuel Barber. Dit is een sombere, doorschijnende elegie die unisono vellen wannabe-lyrische strijkersmelodie plaatst over aangehouden pedaalnoten en drones, eindigend met een plotselinge luchtstroom als het laatste pedaal wegvalt. Een raadselachtig gebaar om een uitstekende en historische serie af te sluiten, een die de geest net zo veel beïnvloedt als de oren.
‘Recurrence’, ‘Concurrence’ (3/20) and now ‘Occurrence’. The Iceland Symphony Orchestra’s three-disc survey of new orchestral music from its homeland has reached its end point and it’s easy to conclude that no country on earth has reinvented the language of the symphony orchestra on such distinctive and locally relevant terms as this one.
So much so that a Canadian such as Veronique Vaka can fall for Iceland and cook up a piece like Lendh, an extraordinary canvas with an umbilical connection to the landscape of the place. The piece, nominated for the 2020 Nordic Council Music Prize, is based on analyses of steam and rock features around Krýsuvík subsequently converted into musical notation. It opens with the tectonic thwack-creak fast becoming a hallmark of Nordic orchestral scores before emerging into a luminous, subtle, carefully formed and exquisitely detailed piece that floats as one ever-transforming entity, pulsating with micro-pressures and glistening details, unfolding organically with spectral-level colour-matching. Pedal notes on lur-like brass are pulled gently and microtonally out of line – the world seen at its most precarious and extreme. Lendh is a marvel.
Vaka’s music clearly bears a relationship to that of Anna Thorvaldsdottir, which was featured on ‘Recurrence’ and ‘Concurrence’. The latter album included Haukur Tómasson’s Piano Concerto. The same composer’s In Seventh Heaven has similar rhythmic snap and crackle in contrast to the slow-moving landscapes of Icelandic fashion. It is full of ear-catching orchestration, as raw and unconventional as Jón Leifs’s, ulterior harmonies tugging while colours shift as rapidly as the Icelandic weather above. The orchestra’s handling of the exposed passages for high strings and characterised woodwind-writing demonstrate technically how far it has come in the past decade alone.
Flow and Fusion by Thurídur Jónsdóttir was a highlight of ‘Recurrence’ and here we have her flute concerto Flutter, which features sampled insect noises and other electronics, including a promotion of the ubiquitous Nordic pedal note to a general hum. It is an exploration of flute and breath noises not unlike Björk’s or Saariaho’s but a little more focused. Structurally it feels like a road movie – a journey through textural landscapes more than anything developmental.
Conductor Daníel Bjarnason, a driving force behind the project whose Emergence featured on ‘Recurrence’, opens with his own Violin Concerto, first heard at the Royal Festival Hall in 2017. It has dedicatee Pekka Kuusisto’s puckish spirit all over it, from the infectious soloist whistling (used to moving effect when it returns late on as the violin’s sole accompanist) to the grunge-improvisatory elements and clear-cut, eye-moistening tune. There is microtonal colour but it’s probably the least ‘Icelandic-sounding’ piece here, filled instead with Bjarnason’s dramatic instinct for setting up structural schemes that come home to roost and his Bartók-like rhythmic counterpoint.
As an appendix we hear from a dead composer, Iceland’s great 12-tone pioneer Magnús Blöndal Jóhannsson (1938-2005). His Adagio for strings and percussion of 1980 marked a shift in style following the death of his wife and a battle with the bottle. Forget Samuel Barber. This is a bleak, translucent elegy that places unison sheets of wannabe-lyrical string melody over held pedal notes and drones, ending with a sudden rush of air as the last pedal falls away. A quizzical gesture to wrap up an outstanding and historic series, one that affects the mind as much as the ears.