april 2021
French Duets - Fauré: Dolly Suite; Ravel, Debussy, Poulenc etc.
Steven Osborne & Paul Lewis
Twee van de meest meeslepende solisten van vandaag komen samen voor dit prachtige recital – van uitstraling in Ravel tot speelsheid in Poulenc, via een sublieme Debussy, dit album is pure vreugde van begin tot eind.
In december 2010 was Jeremy Nicholas lyrisch over een opname van duetten van Schubert, die Paul Lewis en Steven Osborne voor het eerst samenbrachten. Het is nog steeds een van mijn meest beluisterde cd's en een van mijn favoriete duetopnames aller tijden. En het is opvallend om te bedenken dat Lewis destijds de beroemdste van de twee was, terwijl Osborne nog steeds niet echt de eer kreeg die hem toekwam. Nu komt hun tweede album samen en het eerste dat me opvalt, is dat Lewis net zo afgestemd klinkt op Franse muziek - die hij helemaal niet heeft opgenomen - als Osborne, wiens Ravel, Debussy en Messiaen terecht zijn geprezen. Het is moeilijk om niet in de auto-rave-modus te raken; en je zult merken dat ik, ongebruikelijk genoeg, me niet druk heb gemaakt om vergelijkingen, want dit heeft er geen nodig.
Ze beginnen met Dolly en slagen erin, ondanks de populariteit ervan, het te laten klinken als het meest frisse ter wereld, waarbij de aangeboren charme en speelsheid ervan worden overgebracht zonder een zweem van zoetsappigheid. Zo hebben we afwisselend een Berceuse die natuurlijkheid en tederheid in evenwicht brengt, een onweerstaanbare ‘Mi-a-ou’ met de fanfares aan het einde in perfecte harmonie en ‘Le jardin de Dolly’ werkelijk dolce, terwijl de opkomst van de plechtige melodie in het seconda-deel (vanaf 0'41") tegen de meest delicate hoogliggende arpeggio's in de prima inderdaad klassevol is. Even opvallend is de druppelende ‘Kitty-valse’, van het brutale ‘miao’-motief aan het begin tot de sluwe overgang naar syncopering (vanaf 1'04"). ‘Tendresse’ komt uit de stilte met een bijna grafplechtige plechtigheid voordat het plaatsmaakt voor meer geanimeerd schrijven, terwijl het uitbundige ‘Le pas espagnol’ een herinnering biedt aan de obsessieve interesse van Franse componisten in alles wat Spaans is in die tijd.
Poulencs Sonate voor vier handen is een wonderbaarlijk ironische aangelegenheid: wie anders dan een tiener zou zo’n grandioze titel geven aan een werk dat minder dan zes minuten duurt? Hoewel de uitstekende noten van Roger Nichols spreken over de invloed van Satie’s Socrate, valt het me op hoe Stravinskiaans het is, zowel harmonisch als ritmisch. Lewis en Osborne genieten zeker van de pure lichamelijkheid van het schrijven, of het nu gaat om de bijtende, scherpe drive van de Prélude of de hectische Finale, met zijn Petrushka-achtige bitonale akkoorden en een onverwacht (en volkomen Poulenciaans) bluesy slot. Tussen hen in komt een ‘Rustique’, die bescheiden oogt maar toch opvallende textuureffecten bevat, met de handen aan de uiteinden van het klavier, allemaal tot leven gebracht met eenvoudige charme. Stravinsky zelf verschijnt later in het recital met de Three Easy Pieces, die op sluwe wijze moeilijker klinken dan ze zijn dankzij de combinatie van het moeilijkere prima-gedeelte en het gemakkelijkere seconda. Lewis en Osborne genieten van de brutale bitonale beet van de openingsmars, terwijl de Petrushka-achtige wals zeer effectief contrasteert met de obsessieve mechanische dans van de vluchtige afsluitende Polka, die hier nooit agressief dreigt te worden.
De twee werken van Debussy – de Six Épigraphes antiques en de veel bekendere Petite Suite – zijn net zo fantasierijk en meeslepend als je van Osborne zou verwachten, wiens solo-recital met Debussy (zeer bewonderd door Patrick Rucker in oktober 2017) zo'n wonder van finesse en gedurfd denken was. Gelukkig zit Lewis helemaal op dezelfde golflengte en ze toveren de ongrijpbare aantrekkingskracht van de Épigraphes tot in de perfectie tevoorschijn, of het nu gaat om de rustige gravitas van 'Pour que la nuit soit propice' of de stilte van 'Pour l'égyptienne', waar ragfijne fragmenten voor onze oren zweven. Deze contrasteren met de veranderlijkheid van ‘Pour la danseuse aux crotales’, met zijn speelse exoticismen, of het eerste deel van de set – een golvende aanroeping van Pan met hints van een bepaalde vlasblonde jonge dame – die verrukkelijk is gedaan, net als het laatste stuk, met zijn harmonische experimenten en vreemd raadselachtige einde. Als je op dit niveau speelt, krijg je opnieuw spijt dat deze Épigraphes niet vaker voorkomen.
Met de Petite Suite keren we terug naar minder ongrijpbaar gebied en, net als in Dolly, klinkt het geheel fris. Er is een onweerstaanbare combinatie van verbeelding en verfijnd pianospel, van de zachte rimpelingen die ‘En bateau’ ondersteunen via de speelse ‘Cortège’ (versterkt door het trappen van grote subtiliteit) en het gevoel van het oude in het Menuet, dat afwisselend vertrouwelijk, elegant en schichtig is; Het Ballet rondt het geheel op vrolijke wijze af.
In Ma Mère l’Oye worden we op de meest wonderbaarlijke manier naar Ravels wonderwereld getransporteerd. Er zit een kristalheldere schoonheid in veel van Lewis en Osbornes rustige spel en een classicisme – zoals in de Pavane – dat de openlijke emotie vermijdt die sommige uitvoeringen kan ontsieren. In ‘Beauty and the Beast’ hoeven ze de muziek van het Beest niet in een karikatuur te veranderen, maar geven ze het eerder een onhandige kwaliteit die teder wordt getransformeerd naarmate het stuk zich ontvouwt. En het geleidelijke crescendo, vol met glissando's, aan het einde van ‘The Fairy Garden’ zorgt voor een passend bedwelmend einde van een voortreffelijk recital.
Met de twee pianisten gevangen in een prachtig natuurlijke opname die in maart vorig jaar is gemaakt, is er maar één ding dat stoort – het schilderij van Caillebotte dat de hoes siert, waarop de twee roeiers hun taak ongetwijfeld veel zwaarder maken dan deze twee artiesten! Dit biedt niet alleen de perfecte ontsnapping uit onze huidige lockdown, maar ook het meest sublieme voorbeeld van ongeëvenaard pianospel.
Back in December 2010 Jeremy Nicholas waxed lyrical about a recording of Schubert duets, which brought together Paul Lewis and Steven Osborne for the first time. It remains one of my most listened-to discs and one of my all-time favourite duet recordings. And it’s striking to recall that, at that time, Lewis was the more famous of the two, Osborne still not really receiving his due. Now comes their second album together and the first thing that strikes me is that Lewis sounds every bit as attuned to French music – which he hasn’t recorded at all – as Osborne, whose Ravel, Debussy and Messiaen have been rightly acclaimed. It’s hard not to go into auto-rave mode; and you’ll notice that, unusually, I haven’t worried about comparisons, for this needs none.
They begin with Dolly and manage, despite its popularity, to make it sound the freshest thing in the world, bringing across its innate charm and playfulness without any hint of the saccharine. So we have by turns a Berceuse that balances naturalness and tenderness, an irrepressible ‘Mi-a-ou’ with the fanfares at the end in perfect accord and ‘Le jardin de Dolly’ truly dolce, while the emergence of the solemn melody in the seconda part (from 0'41") against the most delicate high-lying arpeggios in the prima is classy indeed. Just as striking is the trickling ‘Kitty-valse’, from the pert ‘miao’ motif at the start to the sly shift into syncopation (from 1'04"). ‘Tendresse’ emerges from silence with an almost sepulchral solemnity before giving way to more animated writing, while the exuberant ‘Le pas espagnol’ offers a reminder of French composers’ obsessive interest in all things Spanish at this time.
Poulenc’s Sonata for four hands is a wonderfully tongue-in-cheek affair: who but a teenager would give such a grandiose title to a work lasting under six minutes? Though the excellent notes by Roger Nichols talk of the influence of Satie’s Socrate, what strikes me is how Stravinskian it is, both harmonically and rhythmically. Lewis and Osborne certainly relish the sheer physicality of the writing, whether in the biting acerbic drive of the Prélude or the frenetic Final, with its Petrushka-esque bitonal chords and an unexpectedly (and utterly Poulencian) bluesy close. Between them comes a ‘Rustique’, which appears unassuming yet which contains within it striking textural effects, with the hands at the extremities of the keyboard, all brought to life with simple charm. Stravinsky himself puts in an appearance later in the recital with the Three Easy Pieces, which cunningly sound more difficult than they are thanks to the combination of harder prima part and easier seconda. Lewis and Osborne enjoy the cheeky bitonal bite of the opening March, while the Petrushka-like Waltz contrasts very effectively with the obsessive mechanistic dance of the fleeting concluding Polka, which here never threatens to become aggressive.
The two Debussy works – the Six Épigraphes antiques and the far better-known Petite Suite – are as imaginative and compelling as you’d expect from Osborne, whose solo Debussy recital (much admired by Patrick Rucker in October 2017) was such a marvel of finesse and bold thinking. Happily Lewis is very much on the same wavelength and they conjure the elusive allure of the Épigraphes to perfection, whether in the quiet gravitas of ‘Pour que la nuit soit propice’ or the stillness of ‘Pour l’égyptienne’, through which gossamer fragments float before our ears. These contrast with the changeability of ‘Pour la danseuse aux crotales’, with its playful exoticisms, or the first of the set – an undulating invocation to Pan with hints of a certain flaxen-haired young lady – which is ravishingly done, as is the final piece, with its harmonic experimentation and strangely enigmatic ending. With playing on this level, it makes you regret anew that these Épigraphes don’t get out more.
With the Petite Suite we return to less elusive territory and, as in Dolly, it emerges sounding entirely fresh. There’s an irresistible combination of imagination and refined pianism, from the gentle ripples that underpin ‘En bateau’ via the playful ‘Cortège’ (enhanced by pedalling of great subtlety) and the sense of the ancient in the Menuet, which is by turns confiding, elegant and skittish; the Ballet wraps things up in joyous fashion.
In Ma Mère l’Oye we’re transported to Ravel’s world of wonder in the most miraculous way. There’s a crystalline beauty to much of Lewis and Osborne’s quiet playing and a Classicism – such as in the Pavane – that avoids the overt emoting that can mar some performances. In ‘Beauty and the Beast’ they have no need to turn the Beast’s music into a caricature but rather give it an ungainly quality that is tenderly transformed as the piece unfolds. And the gradual crescendo, replete with glissandos, at the close of ‘The Fairy Garden’ makes for a suitably heady close to an exquisite recital.
With the two pianists caught in a beautifully natural recording made in March last year, only one thing jars – the Caillebotte painting that adorns the cover, where the two oarsmen are surely making far heavier weather of their task than these two artists! This offers not only the perfect escape from our current locked-down state but also the most sublime example of peerless pianism.