maart 2021

Il labirinto armonico

Ilya Gringolts & Finnish Baroque Orchestra

Vanaf het openingsnummer lanceert elegant spel een programma rijk aan charme van Ilya Gringolts en het Finse barokorkest, allemaal in sprankelende vorm.

De in Bergamo geboren vioolvirtuoos Pietro Locatelli beschreef ooit in een brief uit 1711 hoe hij, om zijn vioolspel te verbeteren, oefende in het koor van de Basilica di Santa Maria Maggiore in de stad. Het voelt dan ook nogal toepasselijk dat Ilya Gringolts en het Finse Barokorkest (FiBO) de ruime akoestiek van de Järvenpää-kerk hebben gekozen om de nummers 9, 11 en 12 (Il labirinto armonico) op te nemen van Locatelli's L'arte del violino-set met beroemde, bloemrijke vioolconcerten.

En wat nog meer is, het geheel klinkt fantastisch. Ten eerste is er de pure energie en vreugde die uitstraalt van wat een heerlijk lichtgevend snaargeluid is van het orkest (een lenig ensemble van zes violen, twee altviolen en één cello, contrabas, klavecimbel en luit). Dan komt Gringolts, eveneens vol stijlvolle, veelkleurige elan op zijn met darmsnaren besnaarde Gagliano uit 1770 – vooral in de solocapriccio's in de buitenste delen; en hoewel je een royale hoeveelheid bloei van de kerk krijgt, zijn de muzikanten zelf vastgelegd met precies de juiste mate van niet al te directe nabijheid om het eindresultaat nog steeds volkomen comfortabel te laten klinken in het oor. Inderdaad, prachtig natuurlijk.

Terug naar die capriccio's, want die verdienen speciale aandacht. Echte capriccio's in plaats van traditionele cadensen, omdat ze thematisch niet gekoppeld zijn aan de voorgaande muziek (nr. 9 is een uitzondering op die regel), deze hoogregister-lekkernijen zitten vol met alle linkerhandvirtuositeiten waar Locatelli om bekendstond – van dubbelgrepen en onvoorbereide tienden tot gelijktijdig trillen en melodieën – en kunnen daarom worden beschouwd als een geval van flits die zegeviert over kunst. In feite schreef een zekere Benvenuto Robbio, graaf van San Raffaele, in 1778 (meer dan tien jaar na Locatelli's dood): 'Hij heeft zijn Concertos misvormd met de lange en moeilijkste Capriccios, bewerend dat hij ze wilde versieren; maar ze zijn alleen goed voor duizend schipbreuken.' Het eerste wat hier dus te bewonderen is, is de soepele, organische manier waarop Gringolts en de FiBO ze hebben laten opduiken en weer laten verdwijnen. Nog beter, onder de vingers van Gringolts zijn ze zijdezacht, zoet van toon, subtiel geschaduwd en gebogen van contour, en dat is geen geringe prestatie – Locatelli zelf had niet alleen een reputatie voor een minder dan aangename hoge registertoon, maar een snelle blik op het kleine aantal andere beschikbare opnames van de set zal aantonen hoe moeilijk het is om de extreem hoge registers van, laten we zeggen, het openingsnummer Allegro van nr. 11 te schrijven zonder zo zuur te klinken als een sarcastische citroen.

Nu we een violist en een band hebben die deze technisch duivelse werken met zo'n onvoorwaardelijke charme en schoonheid kunnen uitvoeren, en een label dat ze optimaal presenteert, wil ik graag een bestelling plaatsen om de andere negen concerten van de set onmiddellijk op te nemen.

Bergamo-born violin virtuoso Pietro Locatelli once described in a 1711 letter how, to improve his violin-playing, he used to practise in the choir loft of the city’s Basilica di Santa Maria Maggiore. So it feels rather appropriate that Ilya Gringolts and the Finnish Baroque Orchestra (FiBO) have chosen the spacious acoustic of Järvenpää Church to record Nos 9, 11 and 12 (Il labirinto armonico) from Locatelli’s L’arte del violino set of famously florid violin concertos.

What’s more, the whole thing sounds fabulous. First, there’s the sheer energy and joy radiating out from what is a deliciously luminously stringy sound from the orchestra (a nimble ensemble of six violins, two violas, and one each of cello, double bass, harpsichord and lute). Then in comes Gringolts, equally full of stylish, multicoloured élan on his gut-stringed 1770 Gagliano – especially in the outer movements’ solo capriccios; and while you get a generous amount of bloom from the church, the musicians themselves have been captured with just the right degree of not-too-close immediacy for the end result to still sound thoroughly comfortable on the ear. Indeed, beautifully natural.

Back to those capriccios, though, because they deserve especial limelight. Genuinely capriccios rather than traditional cadenzas, due to not being thematically linked to the preceding music (No 9 being an exception to that rule), these upper-register confections are replete with all the left-hand virtuosities for which Locatelli was famous – everything from double-stops and unprepared tenths to simultaneously trilling and melodising – and consequently could be regarded as a case of flash triumphing over art. In fact, in 1778 (over a decade after Locatelli’s death), one Benvenuto Robbio, Count of San Raffaele, wrote: ‘He has disfigured his Concertos with the long and most difficult Capriccios, claiming that he wished to adorn them; but they are good only for a thousand shipwrecks.’ So the first thing to admire here is the smoothly organic way in which Gringolts and the FiBO have made them emerge and retreat. Even better, under Gringolts’s fingers they’re swooningly silky, sweet-toned, subtly shaded and curved of contour, and this is no small feat – not only did Locatelli himself have a reputation for a less-than-pleasant upper register tone but a quick perusal of the small number of other available recordings of the set will demonstrate quite how difficult it is to pull off the extreme high-register writing of, say, No 11’s opening Allegro without sounding as acidic as a sarcastic lemon.

So now that we’ve got a violinist and a band who can bring off these technically fiendish works with such unqualified charm and beauty, and a label presenting them to their best advantage, I’d like to put in an order for the set’s other nine concertos to be recorded forthwith.