december 2022
Beethoven-Liszt & Mozart-Alkan: Piano Transcriptions
Paul Wee
Pianist Paul Wee bewijst dat hij een meester is in deze verraderlijk veeleisende transcripties, waarbij hij de technische uitdagingen terzijde schuift om deze grote werken met volmaakt muzikaal vakmanschap te presenteren.
In september 2015 betreurde Jeremy Nicholas dat José Raúl López’ uitvoering van Mozarts D mineur Concerto, zoals weerspiegeld door het prisma van Alkan, geen van beide componisten een plezier deed. Hij eindigde: ‘Dit zal moeten volstaan totdat een Hamelen het aanpakt.’ Nou, nu heeft een Hamelen dat gedaan, en zijn naam is Paul Wee: overdag advocaat en 's nachts pianist.
Wat meteen opvalt, is hoe snel Alkan je meeneemt in een wereld waarin je de orkestrale kleuren van Mozarts origineel niet mist. Dat is net zo goed te danken aan Wee, zijn Steinway en de geweldige techniek (met dank aan David Hinitt in Wyastone Concert Hall) als aan de transcriptie zelf. De partituur zelf is niet overladen met instructies – dynamiek en pedaalwerk, ja, maar niet veel in de vorm van frasering of articulatie, bijvoorbeeld. De verbeeldingskracht waarmee Wee het concert tot leven brengt is verbluffend en de manier waarop hij onderscheid maakt tussen tuttis en solowerk draagt veel bij aan het drama; indrukwekkend is ook de manier waarop hij in het ontwikkelingsgedeelte duikt, kokende turbulentie die levendig contrasteert met de zachtere muziek, en zelfs waar texturen echt betrokken raken (track 5, vanaf 7'56") is er een Hamelin-achtige helderheid in zijn denken die ervoor zorgt dat de vitale lijnen altijd doorkomen. De cadens is natuurlijk van Alkan zelf, en is glorieus OTT in zijn virtuositeit, harmonische avontuurlijkheid en schaal, die Wee allemaal met verrukkelijke nonchalance behandelt, voordat de zaken weer in handen worden genomen met een peremptoire triller die de terugkeer van (zuiverdere) Mozart aankondigt.
De sereniteit van de Romanze wordt onfeilbaar vastgelegd, met kleuring en weging die de originele texturen nabootsen - alleen piano en dan omhuld door strijkers. Toetsen van mineur (track 6, vanaf 2'36") worden gegeven met slechts de subtielste vertragingen, terwijl de meer volwaardige passage in mineur (vanaf 4'00") gegeven zijn kop zonder ooit agressief te klinken, en de plaatsing van de laatste akkoorden is perfect. Vanaf hier gaan we over op een finale die Alkan Prestissimo noemt, in plaats van Mozarts Allegro assai. Er zijn zoveel uitdagingen in deze beweging, vooral in dit tempo: obsessieve herhaalde noten die gemakkelijk percussief kunnen worden, of zware texturen die gewoon troebel zijn, maar hier niet. En Wee tovert, in de rustigere momenten zoals de nieuwe intrede van de solist (track 7, 0'56") of het delicate schrijven in de hogere regionen (3'34"), buitengewone nuance en delicatesse. Nogmaals, Alkans cadens zou gewoon vulgair kunnen lijken, maar Wee gelooft er absoluut in en geniet van de bizarre fantasieën. Als we terugkeren naar de 18e eeuw, is er een echt gevoel van triomf als de mineur uiteindelijk transformeert in de majeur.
Beethovens symfonieën zoals herdacht door Liszt zijn, in tegenstelling tot de Mozart-Alkan, tegenwoordig bijna alledaags. Wat de Derde in het bijzonder wint door in deze vorm te worden gehoord, is de eenzijdigheid van zijn uitvinding, de woeste strakheid van zijn symfonische visie. Dus is Wee daartoe in staat? Oh ja, absoluut. En, net als Mozart, zijn zijn tempo's onderdeel van dat succes: hij brengt een echt elan in het openingsdeel, en brengt Beethovens obsessie over zonder ooit agressief te worden. Ook de pure brutaliteit van de veranderende tonaliteiten van de componist wordt hier op een zeldzame manier belicht.
In de treurmars is hij een stuk verdrietiger dan Gabriele Baldocci, wiens opname indruk maakte op Jed Distler, maar zijn tempo sleept nooit, zo duidelijk is het gevoel van lijn en onderliggende tred, terwijl de overgang naar fugatische schrijfstijl (track 2, 7'29") een nauwelijks verholen woede heeft – een kwaliteit die evenzeer voortkomt uit Wee's absolute focus als uit de noten op de pagina.
Maar het is misschien het Scherzo, dat ik nu al talloze keren heb afgespeeld, waar deze lezing anderen echt in de schaduw stelt: want Wee kan het daadwerkelijk op een tempo spelen dat orkestrale verslagen nabootst – Katsaris, Baldocci, Howard en Biret zijn allemaal langzamer (sommigen veel langzamer), maar Wee heeft techniek te over. De herhaalde noten stuwen de muziek voort in een eindeloze dans; ze gaan met een echt gevoel van swing en, naarmate de schrijfstijl ingewikkelder wordt, raakt niets deze pianist van zijn stuk.
Die kwaliteiten van drive en focus, die zo fundamenteel zijn voor Beethovens symfonie en die ook Wee's interpretatie ondersteunen, gaan door in de finale. Hier is zijn vermogen om het momentum vast te houden opmerkelijk, niet alleen in de geest van de dans, maar ook in de reflectiepunten: als het thema stolt tot een koraal (track 4, 6'20") heeft het ware ontroering en vergeet je bijna dat dit oorspronkelijk een symfonie was - een paar minuten lang lijkt het te zijn getransformeerd in een pianofantasie. Maar niet voor lang: als het tempo oploopt voor de laatste Presto, verbijstert Wee nogmaals met zijn onverschrokken waaghalzerij. De coverfoto, die de eenzame held van Caspar David Friedrich kanaliseert, is volkomen toepasselijk.
In September 2015 Jeremy Nicholas lamented that José Raúl López’s performance of Mozart’s D minor Concerto as reflected through the prism of Alkan did neither composer any favours. He ended: ‘This will have to do until a Hamelin tackles it.’ Well now a Hamelin has done just that, and his name is Paul Wee: lawyer by day and pianist by night.
What’s immediately striking is how fast Alkan draws you into a world where you don’t miss the orchestral colours of Mozart’s original. That’s as much down to Wee, his Steinway and the splendid engineering (courtesy of David Hinitt at Wyastone Concert Hall) as the transcription itself. The score itself isn’t overburdened with instructions – dynamics and pedalling, yes, but not much in the way of phrasing or articulation, for instance. The imagination with which Wee brings the concerto to life is staggering and the way he differentiates between tuttis and solo writing adds much to the drama; impressive, too, is the way he dives into the development section, seething turbulence contrasting vividly with the gentler music, and even where textures become really involved (track 5, from 7'56", for instance) there’s a Hamelin-esque clarity to his thinking that ensures the vital lines always come through. The cadenza is, of course, Alkan’s own, and it’s gloriously OTT in its virtuosity, harmonic adventuring and scale, all of which Wee handles with delightful insouciance, before matters are brought back in hand with a peremptory trill signalling the return of (purer) Mozart.
The serenity of the Romanze is unerringly captured, with colouring and weighting that emulate the original textures – piano alone and then enveloped in strings. Touches of minor (track 6, from 2'36") are given with just the subtlest of slowings, while the more full-blown minor-key passage (from 4'00") is given its head without ever sounding aggressive, and the placing of the final chords is spot on. From here we launch into a finale that Alkan labels Prestissimo, rather than Mozart’s Allegro assai. There are so many challenges in this movement, especially at this tempo: obsessive repeated notes that can easily become percussive, or weighty textures merely murky, but not here. And Wee conjures, in the quieter moments such as the soloist’s new entry (track 7, 0'56") or the delicate writing in the upper reaches (3'34"), extraordinary nuance and delicacy. Again, Alkan’s cadenza could seem merely vulgar but Wee absolutely believes in it and delights in its outlandish flights of fancy. As we return to the 18th century, there’s a real sense of triumph as the minor finally transforms into the major.
Beethoven’s symphonies as rethought by Liszt are, unlike the Mozart-Alkan, almost commonplace these days. What the Third, in particular, gains by being heard in this form is the single-mindedness of its invention, the ferocious tautness of his symphonic vision. So is Wee up to it? Oh yes, absolutely. And, like the Mozart, his tempos are part of that success: he brings a real élan to the opening movement, conveying Beethoven’s obsessiveness without ever becoming aggressive. The sheer audacity of the composer’s shifting tonalities, too, is illuminated here to rare effect.
In the funeral march he’s a degree more grief-stricken than Gabriele Baldocci, whose recording impressed Jed Distler, but his tempo never drags, so clear is the sense of line and underlying tread, while the break into fugal writing (track 2, 7'29") has a barely concealed fury about it – a quality that derives as much from Wee’s absolute focus as from the notes on the page.
But it’s perhaps the Scherzo, which I’ve had on replay countless times now, where this reading really puts others in the shade: for Wee can actually take it at a tempo that emulates orchestral accounts – Katsaris, Baldocci, Howard and Biret are all slower (some much slower), but Wee has technique to spare. The repeated notes propel the music forwards in an endless dance; they go with a real sense of swing and, as the writing gets more involved, nothing fazes this pianist.
Those qualities of drive and focus, which are so fundamental to Beethoven’s symphony and which also underpin Wee’s interpretation, continue into the finale. Here, his ability to sustain the momentum is remarkable, not just in the spirit of the dance but also in the points of reflection: as the theme solidifies into a chorale (track 4, 6'20") it has true poignancy and you almost forget that this was originally a symphony – for a couple of minutes it seems to have morphed into a piano fantasy. Not for long, though: as the tempo picks up for the final Presto, Wee astounds once more with his fearless daredevilry. The cover photo, channelling Caspar David Friedrich’s solitary hero, is entirely apt.