november 2022
Byrd: Psalmes, Songs and Sonnets (1611)
The Sixteen o.l.v. Harry Christophers
Terwijl we vooruitkijken naar het 400-jarig jubileum van Byrd volgend jaar, is hier een prachtige opname van zijn laatste volledige publicatie, een mix van stijlen van psalmen tot madrigalen, glorieus uitgevoerd door The Sixteen.
Nu 2023 de 400e sterfdag van William Byrd markeert, verwacht u misschien een toename in opnames van zijn religieuze koorwerken. Als dat zo is, raad ik u ten zeerste aan deze grotendeels seculiere collectie niet over te slaan. Het is een buitengewoon aangrijpende release die zal verrukken, afleiden en mogelijk ook onze denkwijze over de overleden, grote Byrd opnieuw kan kalibreren. Deze Psalmes, Songs and Sonnets, die Byrd van plan was ‘elke humor te bevredigen: melancholisch, vrolijk of een mix van beide’, zijn zijn laatste volledige publicatie. Het is enigszins verrassend dat de collectie, hoewel er verschillende bekende stukken in staan, nog nooit eerder in één keer is uitgebracht.
Het jaar 1611 moet een groot jaar zijn geweest als je bedenkt dat het Shakespeares The Tempest en de King James Bible bevatte, evenals dit liedboek van misschien wel Engelands grootste Renaissancecomponist. Ondanks zijn gevorderde leeftijd was Byrd in bijzonder goede vorm, zelfs naar zijn eigen normen, en bespeelde hij een opvallend breed scala aan emoties in deze collectie. Het is veelzeggend dat hij de stukken zelf omschreef als 'sommige plechtig, andere vreugdevol, omlijst door het leven van de woorden'. Dus welke ensembles zijn beter dan The Sixteen en Fretwork om ons door de wisselende combinaties van stemmen en violen te loodsen waarvan Byrd verwachtte dat ze waarschijnlijk zijn zwanenzangen zouden zijn? Om deze hele collectie intact uit te voeren, zijn The Sixteen getransformeerd van solisten en trio's via wisselende combinaties van stemmen naar een volledig couplet-anthemkoor met violen, en onderweg hebben ze de buitengewone verscheidenheid aan stemmingen en texturen binnenin verkend.
Deze opmerkelijke late werken zijn misschien een soort retrospectief: madrigalen schuiven schouder aan schouder met psalmen, maar ze worden allemaal uitgevoerd met veel tedere schoonheid en zorg, waarbij elk stuk de kenmerken van Byrds indrukwekkende techniek draagt. Het is opvallend hoe uitgepuurd de late stijl van de eerbiedwaardige componist kan zijn, alsof al die Tudor-onrust is gedistilleerd in de directheid van 'What is life, or worldly pleasure?', dat wordt gezongen met een prachtige beheersing van lijn en toon. Dit is een zeer indrukwekkende consortzang, het soort waarbij de stilte tussen de zinnen zwanger is van betekenis. Dan is er nog het gladde, modulerende vijfstemmige 'Come woeful Orpheus', waarin Harry Christophers' tempo de 'vreemde chromatische noten' van zowel de tekst als de muziek navigeert met een sereniteit die Byrds ongebruikelijke harmonieën in staat stelt de boodschap over te brengen naar een laatste, glinsterende akkoord. Hierna volgen de vrolijke en levendige sopranen in 'Sing we merrily unto God', een van mijn favoriete nummers.
Ondanks dat Byrd vrolijke en plechtige liederen mixt, zijn het de vrolijke die er echt uitspringen. Ja, er zijn madrigalen en quasi-madrigalen – met name een elegante uitvoering van ‘This sweet and merry month of May’ – maar je zult geen geforceerde vrolijkheid of fa-la-la-ing vinden in deze verzameling of deze uitvoeringen. Harry Christophers, die Byrds eigen schijnbare terughoudendheid als voorbeeld neemt, combineert oprechte opwinding met sereniteit: luister vooral naar de beruchte ‘warbling throats’ in ‘Awake mine eyes’, waarvan Byrd-kenner Kerry McCarthy suggereert dat hij die met zijn tong in zijn wang moet hebben geschreven. The Sixteen begrijpt de humor duidelijk, maar verwerpt die gelukkig niet.
Ik heb vooral genoten van de virtuoze driedelige muziek, met heldere, wendbare solostemmen uit The Sixteen die de sprankelende, zwevende sopraanpartijen en het behendige tenorschrift benadrukten. Er is ook een wereld van contrasterende emoties tussen bijvoorbeeld ‘In winter cold’ met tekst van Geffrey Whitney en de psalmzetting ‘Sing ye to our Lord a new song’, met zijn handige drievoudige ritmes. De zangers worden zeker bezield door deze muziek, maar nooit overweldigd: ondanks verschillende regels die twee octaven beslaan en veel behendigheid van elke uitvoerder eisen, klinkt het altijd helder en vrij. Geen geringe prestatie.
Fretwork voert de glorieuze vierstemmige Fantasia uit met een rijke toon en veel netjes gearticuleerde frasen. Ze zijn echter op hun weelderigst met Katy Hill in ‘O God that guides the joyful sun’ en Elisabeth Paul in ‘How vain the toils’. Ik heb genoten van hun opname uit 2019 van ‘Turn our captivity, O Lord’ met Clare Wilkinson (Signum), en ik was verheugd te ontdekken dat een volledig vocale uitvoering hier net zo magisch kon zijn, het gebruik van tekst op elk deel leidde helemaal niet af van de delicate, imiterende opening.
Dit is een mijlpaalrelease die eindelijk een van de meest voor de hand liggende omissies in Byrds opgenomen catalogus aanpakt. Het is een voortreffelijk album van ongeëvenaarde schoonheid dat het waard is om lang na het jubileumjaar nog eens te worden beluisterd, en Kerry McCarthy's genereuze essay is een geweldige metgezel en gids.
With 2023 marking the 400th anniversary of William Byrd’s death, you might be expecting a surge in recordings of his sacred choral works, and if so, I would advise you strongly not to pass over this largely secular collection. It is an extraordinarily poignant release that will delight, distract and could also, potentially, recalibrate our thinking about the late, great Byrd. These Psalmes, Songs and Sonnets, which Byrd intended ‘to content every humour: either melancholy, merry, or mixt of both’, are his last full publication, and it’s somewhat surprising that although there are several well-known pieces here, the collection hasn’t before been presented in a single release.
The year 1611 must have been a big one when you consider that it contained Shakespeare’s The Tempest and the King James Bible as well as this songbook from arguably England’s greatest Renaissance composer. Despite advancing age, Byrd was on particularly good form, even by his own standards, running a strikingly wide gamut of emotions throughout this collection. It’s telling that he himself described the pieces as ‘some solemne, others joyfull, framed to the life of the Words’. So what better ensembles than The Sixteen and Fretwork to navigate us through the varying combinations of voices and viols that Byrd expected to likely be his swansongs? To perform this whole collection intact, The Sixteen have morphed from soloists and trios through varying combinations of voices to a full verse-anthem choir with viols, and along the way they have explored the extraordinary variety of moods and textures within.
These remarkable late works may be something of a retrospective: madrigals rub shoulders with psalms, but they are all performed with much tender beauty and care, with each one carrying the hallmarks of Byrd’s impressive technique. In fact, it is striking to note just how pared-down the venerable composer’s late style can be, as if all that Tudor turmoil were distilled into the directness of ‘What is life, or worldly pleasure?’, which is sung with a gorgeous control of line and tone. This is deeply impressive consort-singing, the sort where the silence between the phrases is pregnant with meaning. Then there’s the slippery, modulatory five-voice ‘Come woeful Orpheus’, where Harry Christophers’s tempo navigates the ‘strange chromatic notes’ of both lyrics and music with a serenity that allows Byrd’s unusual harmonies to carry the message to a final, shimmering chord. Following this, the joyful and sprightly sopranos in ‘Sing we merrily unto God’ is one of my favourite tracks.
Despite Byrd mixing joyful and solemn songs, it’s the joyful that really stand out. Yes, there are madrigals and quasi-madrigals here – most notably an elegant performance of ‘This sweet and merry month of May’ – but you will find no forced jollity or fa-la-la-ing in either this collection or these performances. Taking his cue from Byrd’s own apparent restraint, Harry Christophers combines genuine touches of excitement with serenity: listen especially for the infamous ‘warbling throats’ in ‘Awake mine eyes’, which Byrd scholar Kerry McCarthy suggests he must have been writing with his tongue in his cheek. The Sixteen clearly grasp the humour but, thankfully, don’t send it up.
I particularly enjoyed the virtuoso three-part music, with bright, agile solo voices from The Sixteen emphasising the sparkling, soaring soprano parts and dexterous tenor-writing. There is also a world of contrasting emotion between, for instance, ‘In winter cold’ with text by Geffrey Whitney and the psalm-setting ‘Sing ye to our Lord a new song’, with its nifty triple rhythms. The singers are certainly animated by this music but never overwhelmed: despite several lines spanning two octaves and demanding much agility from each performer, it always sounds luminous and free. No mean feat.
Fretwork perform the glorious four-part Fantasia with a rich tone and many neatly articulated phrases. They are, however, at their sumptuous best with Katy Hill in ‘O God that guides the cheerful sun’ and Elisabeth Paul in ‘How vain the toils’. Having loved their 2019 recording of ‘Turn our captivity, O Lord’ with Clare Wilkinson (Signum), I was delighted to find that an all-vocal performance here could be just as magical, the use of text on each part not distracting from the delicate, imitative opening at all.
This is a landmark release finally addressing one of the most obvious oversights in Byrd’s recorded catalogue. It’s an exquisite album of unparalleled beauty that will bear repeated listening long past the anniversary year, and Kerry McCarthy’s generous essay makes a superb companion and guide.