oktober 2022

Sergei Prokofiev & Alexander & Nikolai Tcherepnin

Alexander Gadjiev

Alexander Gadjiev – de tweede geplaatste pianist op het Chopin Concours van vorig jaar – versterkt zijn reputatie verder met een avontuurlijk en briljant gespeeld Russisch programma.

Bronnen dicht bij de jury van de Chopin Competition van 2021 zeggen dat de Italiaans-Sloveense pianist Alexander Gadjiev een terechte winnaar zou zijn geweest als de Canadees Bruce Liu niet zo'n geïnspireerde risicobereidheid had getoond. (Hij werd nu tweede en won de Krystian Zimerman-prijs voor de beste uitvoering van een sonate van Chopin.) Dat is makkelijk te geloven, gezien dit vervolg op Gadjievs veelgeprezen debuutalbum met uitvoeringen van de Sydney Competition van vorig jaar (Decca Eloquence, 21/12).

Zelfs als je weet wat je te wachten staat met Prokofievs Sarcasms, bereid je je niet helemaal voor op het pure venijn dat hij bij de opening loslaat, noch op de intelligentie waarmee hij die aanval daarna matigt. De set van vijf stukken is niet alleen het toonbeeld van Prokofievs groteske en motorische manieren; het wordt ook ondersteund door griezeligheid en fantasie, zoals Gadjievs eigen interviewnotitie het stelt en zoals zijn spel prachtig demonstreert.

De koppeling is aangenaam avontuurlijk maar ook logisch, gezien het feit dat de Acht Stukken van Tcherepnin fils zo grondig aan Prokofiev verschuldigd zijn en dat Prokofiev zelf niet alleen les kreeg (orkestratie) van Tcherepnin père maar ook (uitzonderlijk) zijn bewondering uitsprak. Dat verschillende van Alexanders Acht Stukken konden worden afgewisseld met de Sarcasmen en waarschijnlijk de meeste luisteraars voor de gek konden houden, is een eerbetoon aan hun vakmanschap en karaktersterkte; tegelijkertijd opent het feit dat ze 40 jaar later werden gecomponeerd de deur naar een meer veroordelend oordeel: over hun gebrek aan dwingende individualiteit.

Het is niet makkelijk om ons slechts 14 van Prokofievs 20 Visions fugitives te geven, gezien de overvloed aan inzicht en verbeeldingskracht die Gadjiev erin stopt. Waarom zou je geen ruimte maken voor de rest door de twee Tcherepnin Preludes (evocaties à la Rachmaninov en Bartók, respectievelijk) te schrappen en indien nodig ook de niet oninteressante Quatre Préludes nostalgiques? Of beter nog, vervang ze door iets als de tumultueuze Prokofiev Studies, waarvan ik wed dat ze helemaal in het straatje van Gadjiev zouden passen.

Maakt niet uit. Ik zal zeker terugkeren naar Nikolay Tcherepnins zelden gehoorde Illustrations to Pushkins Tale of the Fisherman and the Fish. Deze lenen misschien veel van Debussy, maar ze tonen ook een subtiele gevoeligheid die geheel eigen is, wat de reputatie van de componist voor tweedehandsacademisme tegenspreekt. Ik vraag me af of het orkestrale origineel ooit is opgenomen?

Sources close to the 2021 Chopin Competition jury say that had it not been for some inspired risk-taking from the Canadian Bruce Liu, the Italian-Slovenian pianist Alexander Gadjiev would have been a worthy overall winner. (As it is he came second and carried off the Krystian Zimerman prize for best performance of a Chopin sonata.) That’s easy to believe from this follow-up to Gadjiev’s acclaimed debut album of performances from the Sydney Competition last year (Decca Eloquence, 12/21).

Even knowing what’s in store from Prokofiev’s Sarcasms doesn’t entirely prepare you for the sheer venom he unleashes at the opening, nor for the intelligence with which he moderates that attack thereafter. The set of five pieces is not just the epitome of Prokofiev’s grotesque and motoric manners; it is also underpinned by eeriness and fantasy, as Gadjiev’s own interview-note puts it and as his playing beautifully demonstrates.

The coupling is pleasingly adventurous but also logical, given that the Eight Pieces by Tcherepnin fils are so thoroughly indebted to Prokofiev and that Prokofiev himself was not only taught (orchestration) by Tcherepnin père but also (exceptionally) expressed his admiration. That several of Alexander’s Eight Pieces could be interleaved with the Sarcasms and probably fool most listeners is a tribute to their craftsmanship and strength of character; at the same time, the fact that they were composed 40 years later opens the door to a more judgemental verdict: on their lack of compelling individuality.

Giving us only 14 of Prokofiev’s 20 Visions fugitives is not easy to justify, for all the abundance of insight and imagination Gadjiev brings to them. Why not make space for the rest by cutting the two Tcherepnin Preludes (evocations à la Rachmaninov and Bartók, respectively) and if necessary also the not uninteresting Quatre Préludes nostalgiques? Better still, substitute with something like the tumultous Prokofiev Studies, which I bet would be right up Gadjiev’s street.

Never mind. I shall certainly be returning to Nikolay Tcherepnin’s rarely heard Illustrations to Pushkin’s Tale of the Fisherman and the Fish. These may borrow extensively from Debussy but they also display a subtle sensibility all their own, belying the composer’s reputation for second-hand academicism. Has the orchestral original ever been recorded, I wonder?