september 2022

Haydn: Piano Sonatas, Vol. 11

Jean-Efflam Bavouzet

Een briljante serie eindigt met een toon die alle voorgaande delen waardig is: de wens van Jean-Efflam Bavouzet om zijn genegenheid voor Haydns muziek met ons te delen is aanstekelijk. Een voortreffelijk onderzoek.

Daar is mijn volgende kerstcadeau dan geregeld: de doos met alle 11 delen van Jean-Efflam Bavouzets complete Haydn-enquête, alstublieft (Chandos moet het toch wel van plan zijn?). En dat wil wat zeggen, van iemand die zichzelf vroeger als een Haydn-scepticus beschouwde. Nu ik het genoegen heb gehad om drie delen van de serie te recenseren, kan ik zeggen dat mijn bewondering voor Bavouzets pianospel en mijn liefde voor Haydns pianomuziek parallel zijn gegroeid. En net toen ik dacht dat het niet beter kon, bereikt dit laatste deel nieuwe hoogten. Alle vrolijkheid, charme en humor zijn er weer, maar tenzij het mijn verbeelding is, heeft dit boek een magische en diep ontroerende, bijna nostalgische tint, alsof ik geniet van het gezelschap van een geliefde oude vriend voordat ik afscheid neem.

De juxtapositie van enkele van de vroegste werken en twee van de laatste sonates laat niet alleen de evolutie van Haydns piano-idioom zien, maar ook Bavouzets begrip ervan, overgebracht door grenzeloze bronnen van timbre, timing en aanslag. Hoe prachtig het delicate einde van de eenvoudige maar verrukkelijke variaties in C majeur wordt vervangen door de scherpe openingsakkoorden van de late Es majeur sonate, om er maar een paar te noemen. Hier en overal neemt Bavouzet de luisteraar mee in Haydns denkproces; bovenal is hij een meester in het overbrengen van Haydns pauzes, die elk het oor plagen met een veelvoud aan mogelijke oplossingen, waarvan de meest onverwachte – maar achteraf gezien de meest onvermijdelijke – altijd het antwoord lijkt te zijn.

Dit is dus geen loutere appendix, zelfs niet als het gaat om de ogenschijnlijk lichtere werken op dit 80 minuten durende programma. Bavouzet betoogt overtuigend voor de G majeur Capriccio, waarin hij dynamische en stilistische oplossingen zoekt voor wat hij ziet als twee tegengestelde werelden: die van een ruw boerenlied over acht mannen die een zwijn castreren en die van een zeer uitgebreid en verfijnd labyrint van harmonische uitvindingen. Hij doet geen enkele poging om te verfraaien of te verdoezelen, en het resultaat is des te overtuigender.

Ondanks alle virtuositeit die wordt getoond (neem de verbluffende C majeur Fantasia met zijn glissando-octaven en duizelingwekkende handkruisingen), is het het laatste stuk, een Allegretto voor miniatuur uurwerkorgel, dat de show steelt. Dit voelt als Bavouzets Prospero-moment, maar dan wel een moment dat volledig verstoken is van pracht en praal. In zijn pure liefdevolle oprechtheid, die Bavouzet overbrengt door een gedurfd gebruik van het pedaal, legt het op de een of andere manier de essentie van het hele overzicht vast. Wat zal ik zulke waardevolle ontdekkingen en onthullende herontdekkingen missen.

There’s my next Christmas present sorted, then: the box of all 11 volumes of Jean-Efflam Bavouzet’s complete Haydn survey, please (surely Chandos must be planning it?). And that’s saying a lot, from someone who used to consider herself a Haydn-sceptic. Having had the pleasure of reviewing three of the series, I can say that my admiration for Bavouzet’s pianism and my love for Haydn’s piano music have grown in parallel. And just when I thought it couldn’t get any better, this last volume hits new heights. All the buoyancy, charm and wit are there once again, but unless it’s my imagination, there’s a magical and deeply touching, almost nostalgic hue to this one, as if enjoying the company of a beloved old friend before parting.

The juxtaposition of some of the earliest works and two of the last sonatas showcases not only the evolution of Haydn’s piano idiom but also Bavouzet’s understanding of it, conveyed through boundless resources of timbre, timing and touch. How superbly the delicate ending of the simple yet delightful Variations in C major is supplanted by the trenchant opening chords of the late E flat major Sonata, to take one of any number of instances. Here and throughout, Bavouzet takes the listener straight into Haydn’s thought process; above all he is a master at conveying Haydn’s pauses, each one teasing the ear with a myriad of possible solutions, of which the most unexpected – yet in retrospect the most inevitable – always seems to be the answer.

This is no mere appendix, then, even when it comes to the apparently slighter works on this 80-minute programme. Bavouzet makes a compelling case for the G major Capriccio, where he seeks dynamic and stylistic solutions to what he sees as two contrary worlds: that of a rough peasant song about eight men castrating a boar and that of a highly elaborate and sophisticated labyrinth of harmonic inventions. He makes no attempt to beautify or gloss over, and the outcome is all the more convincing.

For all the virtuosity on display (take the mind-blowing C major Fantasia with its glissando octaves and vertiginous hand-crossings), it is the last piece, an Allegretto for miniature clockwork organ, that steals the show. This feels like Bavouzet’s Prospero moment, yet one entirely devoid of pomp or ceremony. In its pure loving sincerity, which Bavouzet conveys through a daring use of the pedal, it somehow captures the essence of the entire survey. How I shall miss such treasurable discoveries and such revelatory rediscoveries.