september 2022

A Cembalo certato e Violino solo

Johannes Pramsohler & Philippe Grisvard

Deze intelligent geprogrammeerde set plaatst Bachs zes sonates voor viool en klavecimbel in de context van zijn tijd met eerste opnames van vele werken uit die tijd.

De zes sonates voor viool en klavecimbel van JS Bach zijn niet zo overvloedig opgenomen als zijn solosonates en partita's. Er zijn echter nog steeds meer dan genoeg opnames om een ​​stok mee te schudden, maar de overgrote meerderheid presenteert de zes sonates op zichzelf, als een cyclus. En hoewel dat volkomen redelijk en plezierig is (zelfs als er geen bewijs is dat Bach ze zelf als een cyclus heeft bedacht), is het ook waar dat variatie de pit van het leven is, waardoor dit levendig opgenomen programma van violist Johannes Pramsohler en klavecinist Philippe Grisvard bijzonder boeiend is, en ze niet op zichzelf presenteert, maar naast andere voorbeelden die zijn tijdgenoten na Bach hebben gecomponeerd. Het resultaat? Drie recitals, verdeeld over drie cd's, bieden een intrigerend momentopname van hoe Bachs directe opvolgers werden beïnvloed door zijn revolutionaire sonatemodel - dat wil zeggen, vier bewegingen die de synthese van lineair contrapunt, sonore harmonie en cantabile melodie van de triovorm modelleren - en vervolgens op hun eigen individuele manier die principes imiteerden, er afstand van namen en ontwikkelden.

Onvermijdelijk zijn er met Pramsohler, kampioen opgraven van vergeten schatten die hij is, onderweg een aantal fantastische ontdekkingen. Neem de drie sonates voor viool en obligaat klavecimbel die eind jaren 1750 werden gepubliceerd door Bachs voormalige leerling-criticus Johann Adolph Scheibe (1708-76), theoreticus en kapelmeester van de koning van Denemarken, waarvan nr. 2 in b mineur's aangrijpende openings Adagio vooral opvalt vanwege Pramsohler en Grisvards sierlijke momentum en afwezigheid van overmatige sentimentaliteit. Of voor een nog sonisch intrigerendere eerste opname, ga naar de Sonate in Bes van een van de sterren van de Berlijnse school, de Pruisische concertmeester Johann Gottlieb Graun (1702/03-71), met zijn zeer verfijnde en eigenzinnige taal vol onverwachte melodieuze en harmonische wendingen. De meest verrukkelijke ontdekking onder de premières is misschien wel de Sonate in a mineur van een van de oprichters van de muzikale instelling van de Pruisische kroonprins Frederik, Christoph Schaffrath (1709-63), waarvan het schrijven ons geen twijfel zou laten over zijn Bach-fan-referenties, zelfs als zijn manuscriptkopieën van Das Wohltemperierte Klavier niet bewaard waren gebleven - niet omdat het direct Bachs trio-schrijven oproept, maar omdat de klankwereld in plaats daarvan het meest duidelijk aanvoelt als een vreugdevolle hommage aan Bachs orgelwerken. In feite is het panache-gevulde toccata-achtige drama van de openingsregels van het klavecimbel zo groot dat Pramsohlers eerste intrede hem meer doet klinken als een onaangekondigde gast op een feestje dan als een verwachte gast, hoewel het oor snel went aan zijn in- en uitvallen van de actie, die afwisselend Grisvards constante stroom van snelle sprankeling accentueren of contrasteren.

Het is niet alleen vanwege de eerste opnames dat Pramsohler en Grisvard onze aandacht verdienen. Hun respectievelijke intredes voor de openingssonate BWV1014 in b mineur, die elk hun zachte melancholie vastleggen via een zachte opwaartse curve van geluid, suggereren een langzaam ontwaken uit een plek van stilte - geen geringe prestatie op een klavecimbel. Dus als ze uiteindelijk het derde recital tot een climax brengen met CPE Bachs Sonate in b mineur, Wq76 – een van de vier grote sonates die hij in 1763 in Berlijn componeerde – voelt het alsof we niet alleen een componist op zijn compositorische hoogtepunt horen, maar ook een duo op het hoogtepunt van hun eigen interpretatieve vermogens: te horen in de stralende gloed en kracht van Pramsohlers toon, in Grisvards licht gedragen virtuositeit en in hun gecombineerde meesterschap en balans van ondeugendheid met nobelheid. Kortom, wat een rit.

JS Bach’s six sonatas for violin and harpsichord are not as prolifically recorded as his Solo Sonatas and Partitas. Not only are there still more than enough recordings to shake a stick at, however, but the overwhelming majority of them present the six sonatas in isolation, as a cycle. And while that’s entirely reasonable and enjoyable (even when there’s no evidence to suggest Bach himself conceived them as a cycle), it’s also true that variety is the spice of life, making this vividly recorded programme from violinist Johannes Pramsohler and harpsichordist Philippe Grisvard especially engaging, presenting them not in isolation but alongside further examples composed after Bach by his contemporaries. The result? Three recitals, across three discs, offering an intriguing snapshot of how Bach’s immediate successors were influenced by his revolutionary sonata model – that is, four movements modelling the trio form’s synthesis of linear counterpoint, sonorous harmony and cantabile melody – and then proceeded in their own individual ways to imitate, distance themselves from and develop those principles.

Inevitably with Pramsohler, champion unearther of forgotten treasures that he is, there are some fabulous discoveries along the way. Take the three sonatas for violin and obbligato harpsichord published at the end of the 1750s by Bach’s former pupil-turned-critic Johann Adolph Scheibe (1708-76), theorist and Kapellmeister to the King of Denmark, of which No 2 in B minor’s affecting opening Adagio stands out especially for Pramsohler and Grisvard’s graceful momentum and absence of excess sentimentality. Or for an even more sonically intriguing first recording, turn to the Sonata in B flat by one of the stars of the Berlin school, Prussian concertmaster Johann Gottlieb Graun (1702/03-71), with its highly sophisticated and quirky language full of unexpected melodic and harmonic twists and turns. The most delicious discovery among the premieres is perhaps the Sonata in A minor by one of the founding members of Prussian Crown Prince Frederick’s musical establishment, Christoph Schaffrath (1709-63), where the writing would leave us in no doubt of his Bach-fan credentials even had his manuscript copies of The Well-Tempered Clavier not survived – not because it instantly evokes Bach’s trio-writing but because its sound world instead feels most obviously like a joyous homage to Bach’s organ works. In fact, such is the panache-filled toccata-esque drama of the harpsichord’s opening lines that Pramsohler’s first entry has him sounding more like a party gatecrasher than an anticipated guest, much though the ear quickly acclimatises to his dippings in and out of the action, by turns accentuating or contrasting with Grisvard’s constant stream of fast-paced sparkle.

It’s not simply for the first recordings that Pramsohler and Grisvard deserve our attention. Their respective entrances for the curtain-raising Sonata BWV1014 in B minor, each capturing its gentle melancholy via a soft upwards curve of sound, suggest a slow awakening from a place of silence – no mean feat on a harpsichord. So when finally they bring the third recital to its climax with CPE Bach’s Sonata in B minor, Wq76 – one of four large sonatas he composed in 1763 in Berlin – it feels as though we’re hearing not only a composer at his compositional zenith but also a duo at the height of their own interpretative powers: heard in the radiant glow and strength of Pramsohler’s tone, in Grisvard’s lightly worn virtuosity and in their combined mastery and balance of puckishness with nobility. In short, what a ride.