juli 2022
Ravel: Concertos pour piano - Mélodies
Cédric Tiberghien, Stéphane Degout & Les Siècles o.l.v. François-Xavier Roth
Een album dat de originaliteit van Ravel op wonderbaarlijke wijze openbaart; Het rijkgekleurde pianospel, uitgevoerd op een prachtig klinkende Pleyel uit 1892, vindt zijn weerklank in het historische spel van Les Siècles en de liederen van Stéphane Degout.
Af en toe verschijnen er verslagen van Ravels concerten die nieuwe normen stellen: de G majeur van Michelangeli en Gracis in 1957 (Warner, 1/58) en van Argerich en Abbado in de jaren 60 (DG, 2/68); daarna, halverwege de jaren 90, beide concerten van Zimerman en Boulez (DG, 2/99). En, ondanks een overvloed aan andere uitstekende lezingen, is hier nog een game-changer.
Dat is net zo goed te danken aan François-Xavier-Roth en Les Siècles (een ensemble dat volgend jaar zijn 20e verjaardag viert en wiens timbres van historische instrumenten een nieuw licht hebben geworpen op repertoire van Berlioz tot Stravinsky) als aan Cédric Tiberghien. Hij brengt zijn kamermuzikale gevoeligheden en een Gallische zachtheid in elke maat die hij speelt en de piano, een Pleyel uit 1892, is glorieus goed gekozen, de glissando's komen er gemakkelijk uit, terwijl de relatieve doorschijnendheid van het laagste bereik een openbaring is. Maar daarover later meer.
Vanaf de eerste maat van G majeur valt opnieuw Ravels originaliteit op in termen van instrumentale combinaties. Onnodig te zeggen dat mijn luisternotities tientallen voorbeelden bevatten, maar ik zal mezelf moeten beperken tot slechts een paar. Dit zijn het soort uitvoeringen die je terugtrekken naar de partituur, waarbij je details controleert die je eerder nooit volledig had opgemerkt. Tiberghien brengt in het eerste deel een gevoel van speelse energie, flexibiliteit en een scherp bewustzijn van kleur (bijvoorbeeld in zijn donkergekleurde basschalen van 3'30", die een mooie helderheid hebben), terwijl passages zoals de harpcadens tegen aanhoudende cello (4'29") je opnieuw laten genieten van Ravels vindingrijkheid. Tiberghien geeft de lange solo-piano-opening van het Adagio zo'n vertrouwelijke kwaliteit dat je niet wilt dat het eindigt, maar als het dat wel doet, is het met de zachtste fluitreacties, gevolgd door even subtiele hobo en klarinet. Een ander hoogtepunt is de klagende althobo-solo even verderop (vanaf 6'18"), waarbij Tiberghien de begeleiding fluistert. Het Presto is glinsterend en snel, maar dreigt nooit de controle te verliezen. De blazers genieten van hun momenten in de zon, of het nu de jazzy E-klarinet, tromboneglissando's, krijsende piccolo of virtuoze fagot is. Tiberghien is de lijm die het stuk bij elkaar houdt en het cumulatieve effect is onweerstaanbaar.
Het linkerhandconcert is net zo onthullend. De opening, die zo vaak wordt gereduceerd tot een troebel gerommel, heeft hier de helderheid van een prachtig gerestaureerde Rembrandt, maar dat leidt niet tot enig verlies van sfeer, de contrafagot een superieur kwaadaardige aanwezigheid. Roth bouwt het geluid feilloos op om een enorm - bijna Wagneriaans - crescendo te creëren, en wanneer de piano eindelijk invalt, brengt Tiberghien een sterk gevoel in zijn solo van het verhaal, variërend in stemming van heftig, tot treurig, tot vastberaden. Hij observeert elke markering in de partituur, maar laat elke zin volledig persoonlijk klinken, met de laatste maten van de monoloog echt strepitoso. Roths manier met het grootse, gepunte orkestrale thema dat de piano beantwoordt (vanaf 4'41") geeft een gevoel van een enorme textuur zonder onnodige zwaarte, de pauken onderstrepen het gepunte ritme met precies de juiste mate van aanwezigheid, en het machtige hoogtepunt wordt versterkt door glinsterende triangel en tamboerijn. Wanneer Tiberghien terugkeert, is het prachtig mijmerend; die emotionele breedte, verbonden met een instrument dat kan spinnen in de diepten en kristalhelder kan klinken in de hogere regionen, is inderdaad krachtig. Overal, zoals in G majeur, is hij een van de bende, of hij nu duet met de althobo of reageert op de sinistere marsritmes van trompetten en percussie. Zijn virtuositeit is ingetogen maar altijd aanwezig, en hij brengt naar de laatste cadens, opkomend uit de diepten en omhooggaand naar het licht, een golvende gemak, waardoor je volledig vergeet dat zijn rechterhand stil is. Magisch is ook de manier waarop het orkest, geleid door strijkers, sluipen zo geruisloos binnen dat je het bijna niet merkt, tot de onverbiddelijke laatste momenten, zo schokkend en verpletterend als ik ze ooit heb gehoord.
De programmering werkt ook prachtig, met de G majeur gevolgd door Don Quichotte à Dulcinée, liederen die de klankwereld ervan weerspiegelen, kunstig gezongen door Stéphane Degout, voordat ze overgaan op de spaarzamere taal van de Deux Mélodies hébraïques, ‘Kaddisch’ met een Cantor-achtige directheid, gevolgd door ‘L’énigme éternelle’, passend ongrijpbaar. Zelfs iets zo bekends als de Pavane, de smaakreiniger voor de drie Mallarmé-zettingen, krijgt een verfrissend onsentimentele lezing door Tiberghien, waarbij de natuurlijke warmte van de piano op een fijne manier wordt uitgebuit. Na het Left-Hand Concerto is er nog een verrassing in petto, Mallarmé’s ‘Sainte’, een lied dat ik niet ken, in een perfect uitgebalanceerde lezing door Degout. Prachtig opgenomen, dit is bedwelmend verleidelijk en heeft overal de Award-winnaar in zich. Maar geloof me niet op mijn woord – ga er snel naar luisteren.
Every now and again accounts of Ravel’s concertos come along that set new standards: the G major from Michelangeli and Gracis in 1957 (Warner, 1/58) and from Argerich and Abbado in the 1960s (DG, 2/68); then, in the mid-1990s, both concertos from Zimerman and Boulez (DG, 2/99). And, despite a plethora of other outstanding readings, here’s another game-changer.
That is as much down to François-Xavier-Roth and Les Siècles (an ensemble that next year celebrates its 20th birthday and whose period-instrument timbres have shed fresh light on repertoire from Berlioz to Stravinsky) as it is to Cédric Tiberghien. He brings his chamber-musical sensibilities and a Gallic suavity to every bar he plays and the piano, a Pleyel from 1892, is gloriously well chosen, the glissandos coming off with ease, while the relative translucency of the lowermost range is a revelation. But more of that in a moment.
From the first bar of the G major, what strikes anew is Ravel’s originality in terms of instrumental combinations. Needless to say, my listening notes ran to dozens of examples, but I’m going to have restrict myself to just a few. These are the sort of performances that pull you back to the score, checking details you’d never fully noticed previously. Tiberghien brings to the first movement a sense of playful energy, flexibility and an acute awareness of colour (for instance, in his dark-hued bass scales from 3'30", which have a lovely clarity to them), while passages such as the harp cadenza against sustained cello (4'29") have you revelling in Ravel’s invention afresh. Tiberghien imbues the long solo-piano opening of the Adagio with such a confiding quality that you don’t want it to end, but when it does, it’s with the gentlest of flute responses, followed by equally subtle oboe and clarinet. Another highlight is the plangent cor anglais solo a little further on (from 6'18"), Tiberghien whispering the accompaniment. The Presto is glistening and fast-paced but never in danger of losing control, the wind players enjoying their moments in the sun, be it the jazzy E flat clarinet, trombone glissandos, shrieking piccolo or virtuoso bassoon. Throughout, Tiberghien is very much the glue holding the piece together and the cumulative effect is irresistible.
The Left-Hand Concerto is just as revelatory. The opening, which is so often reduced to a murky rumbling, here has the clarity of a finely restored Rembrandt, but that doesn’t lead to any loss of atmosphere, the contrabassoon a superbly malevolent presence. Roth unerringly builds the sound to create an enormous – almost Wagnerian – crescendo, and when the piano finally enters, Tiberghien brings to his solo a strong sense of narrative, ranging in mood from vehement, to sorrowing, to determined. He observes every marking in the score but makes each phrase sound entirely personal, with the closing bars of the soliloquy truly strepitoso. Roth’s way with the grandiloquent dotted orchestral theme that answers the piano (from 4'41") conveys a sense of a vast texture without undue heaviness, the timpani underlining the dotted rhythm with just the right degree of presence, and the mighty climax enhanced by shimmering triangle and tambourine. When Tiberghien re-enters it’s beautifully musing; that emotional breadth, allied to an instrument that can purr in the depths and sound crystalline in the upper reaches, is potent indeed. Throughout, as in the G major, he’s very much one of the gang, whether duetting with the cor anglais or responding to the sinister marching rhythms of trumpets and percussion. His virtuosity is understated but ever-present, and he brings to the final cadenza, emerging from the depths and heading upwards into the light, a billowing ease, making you forget entirely that his right hand is silent. Magical too is the way the orchestra, led by strings, creep in so quietly that you almost don’t notice, until the inexorable final moments, as jolting and shattering as I’ve ever heard them.
The programming works beautifully, too, with the G major followed by Don Quichotte à Dulcinée, songs that echo its sound world, artlessly sung by Stéphane Degout, before moving to the sparer language of the Deux Mélodies hébraïques, ‘Kaddisch’ given a Cantor-ish directness, followed by ‘L’énigme éternelle’, suitably elusive. Even something as familiar as the Pavane, the palate-cleanser before the three Mallarmé settings, is given a refreshingly unsentimental reading by Tiberghien, the piano’s natural warmth exploited to fine effect. After the Left-Hand Concerto there’s one more treat in store, Mallarmé’s ‘Sainte’, a song unfamiliar to me, in a perfectly poised reading by Degout. Beautifully recorded, this is headily seductive and has Award-winner written all over it. But don’t take my word for it – go and listen to it post-haste.