juni 2022

Rachmaninoff: Piano Sonata No. 1 & Moments musicaux

Steven Osborne

Waar zou je vandaag de dag terecht kunnen voor ‘meer idiomatisch, intelligenter of mooier Rachmaninov-spel’, vraagt Patrick Rucker zich af na het horen van de nieuwe release van Steven Osborne?

De Eerste Sonate wordt zelden uitgevoerd, vanwege de lengte van een half uur en de talloze interpretatieve uitdagingen die het met zich meebrengt. Rachmaninov vertrouwde de première toe aan zijn vriend en collega Konstantin Igumnov, die het speelde als onderdeel van een volledig Rachmaninov-recital in Moskou in oktober 1908. Interessant genoeg was het pas nadat Igumnov het werk de volgende maand in Duitsland had geïntroduceerd, met concerten in Berlijn en Leipzig, dat de componist hem toevertrouwde dat de sonate oorspronkelijk een reactie was op de Faust-legende, met zijn drie delen die Faust, Gretchen en Mephistopheles uitbeelden - precies het plan van Liszts Faust-symfonie. Welke programmatische elementen er ook te onderscheiden zijn in het eindproduct, Osborne verricht wonderen terwijl hij de monsterlijk dichte texturen van de sonate helder weergeeft en zijn meanderende melodieën richting geeft, terwijl hij de finale ondertussen zijn volle maat van helse waanzin geeft. Osborne weerstaat elke verleiding om te overdrijven en vormt verwarring om tot een dramatisch doel, waarbij hij het geheel liefdevol omhult met een fantasierijk inzicht.

Als je één enkele beschrijving aan deze Moments musicaux zou moeten geven, zou dat ongetwijfeld variatie zijn. Elk moment ontpopt zich als een eigen levendige microkosmos, zo kenmerkend dat het moeilijk is om afzonderlijke nummers te kiezen voor commentaar. Of het nu gaat om de afwisselende funeraire wanhoop en welriekende zoetheid van de enorme b-mineur, de hectische vlucht van de Presto e-mineur of de tektonische monumentaliteit van de Maestoso c-majeur, ze lijken allemaal uniek toepasselijk. Maar voor maximaal genot, althans de eerste keer, luister je naar alle zes als een set zonder pauze.

De prelude in d-mineur, voor het eerst gepubliceerd in 1973, 30 jaar na de dood van de componist, is een van de drie kleinere stukken die hier in 1917 werden gecomponeerd aan de vooravond van Rachmaninovs vertrek uit Rusland. Zij, samen met de ontroerend ingetogen transcriptie uit 1915 van het Nunc dimittis, bieden de oren een kans om terug te keren naar minder grootse zorgen.

Ten slotte vraag je je af waar je in het eerste kwart van de 21e eeuw terecht kunt voor meer idiomatisch, intelligenter of mooier Rachmaninov-spel.

The First Sonata is seldom encountered in performance, due to its half-hour length and the myriad interpretative challenges it poses. Rachmaninov entrusted its premiere to his friend and colleague Konstantin Igumnov, who played it as part of an all‑Rachmaninov recital in Moscow in October 1908. Interestingly, it was only after Igumnov had introduced the work to Germany the following month, with concerts in Berlin and Leipzig, that the composer confided in him that the sonata was originally a response to the Faust legend, with its three movements depicting Faust, Gretchen and Mephistopheles – precisely the plan of Liszt’s Faust Symphony. Whatever programmatic elements remain discernible in the final product, Osborne works wonders as he renders the monstrously dense textures of the sonata pellucid and lends its meandering melodies direction, meanwhile giving the finale its full measure of infernal madness. Resisting every temptation to overplay, Osborne shapes confusion into dramatic purpose, lovingly enveloping the whole in imaginative insight.

If one were to attach a single descriptor to these Moments musicaux, it would surely be variety. Each emerges as its own vivid microcosm, so distinctive that choosing individual numbers for comment is difficult. Whether the alternating funereal despair and redolent sweetness of the vast B minor, the frantic flight of the Presto E minor or the tectonic monumentality of the Maestoso C major, all seem uniquely apt. But for maximum pleasure, at least the first time, listen to all six as a set without pause.

The D minor Prelude, first published in 1973, 30 years after the composer’s death, is among the three smaller pieces here composed in 1917 on the eve of Rachmaninov’s departure from Russia. They, along with the touchingly understated 1915 transcription of the Nunc dimittis, provide the ears a chance to dial back to less grandiose concerns.

Finally, one is left wondering where, in the first quarter of the 21st century, one might turn for more idiomatic, more intelligent or more beautiful Rachmaninov-playing.