juni 2022

Weill: Symphony No. 2 - Shostakovich: Symphony No. 5

Rotterdam Philharmonic Orchestra o.l.v. Lahav Shani

Een fantastische kans om de Tweede symfonie van Kurt Weill te horen van de jonge dirigent Lahav Shani, gecombineerd met een dramatische lezing van Sjostakovitsj Symfonie nr. 5.

Een opvallende (en oor-) in het oog springende combinatie. De Vijfde symfonie van Sjostakovitsj staat tegenwoordig centraal in het kernrepertoire – hoewel niet altijd in uitvoeringen die zo goed zijn als deze – maar we horen zelden de twee symfonieën van Kurt Weill en de Tweede is een stuk van echte betekenis in de muziekgeschiedenis van zijn tijd, omdat het Weills twee levens in Duitsland en Amerika overbrugt.

De schrille oproep tot wapens aan het begin van deze ‘Symfonische fantasie’, samen met de vele pagina’s vol motorische urgentie, komt inderdaad over ons als een metafoor voor Weills vlucht uit Duitsland, waar het al helemaal op de muur geschreven stond. Hij schreef de symfonie in Parijs in 1933-34, maar het is het harde besef van wat hij achterliet dat het zijn dwingende, durf ik te zeggen martiale, karakter geeft. In de lyrische contrasten – zoals de melodie voor solotrompet in het eerste deel – kunnen we bijna de begeleidende accordeon van die beroemde Brechtiaanse straatliederen horen, rauw en stedelijk, en de lijkrede voor trombone in de beklemmende centrale Largo is onmiskenbaar Weilliaans en vreemd monochromatisch, zoals een van die oorlogsjournaals.

De Israëlische dirigent Lahav Shani (hoofddirigent van het Rotterdams Philharmonisch Orkest) is nieuw voor mij en ik ben enorm onder de indruk van zijn magere en strakke manier van omgaan met een stuk waar hij duidelijk een speciale plek voor in zijn portfolio heeft. De finale heeft echte tanden en naast de bijna onmerkbare transformatie in een ganzenpasmars zou je de flitsen van piccolo dreigend kunnen zien glinsteren op de stiletto van Mack the Knife. Ik vind het persoonlijk geweldig hoe Weill zich heeft aangepast aan de Amerikaanse cultuur en heb altijd het gevoel gehad dat zijn beste werk in het muziektheater daar plaatsvond. Misschien hebben critici van zijn concertwerk hem onbedoeld een plezier gedaan. Fijn om dit nog eens te horen, en nog beter om te horen dat het zo goed geserveerd werd.

Maar direct daarna volgt een verslag van Shostakovich’ Vijfde symfonie, waar het gevoel verfrissend is van herontdekking. Vanaf maat één is er een onontkoombare en onophoudelijke spanning. Shani heeft een geweldig gevoel voor sfeer en het relaxte eerste onderwerp lijkt zijn eigen plek te vinden op een verlaten plek. Het tweede onderwerp brengt een sprankje hoop en warmte, maar het theater van de oorlog is snel aangebroken en Shani’s duistere imposante Rotterdamse koper brengt de ontwikkeling opwindend naar huis. Er zit meer dan een vleugje Hebreeuws in de grote unisono-release hier, en de lange celesta-gevlekte coda is betoverend.

Shani herinnert me eraan hoe pijnlijk mooi het langzame deel van dit stuk is. De sfeer is opnieuw gedistilleerd en superruimtelijk, met snarenspel dat zich volledig richt op de harmonische aantrekkingskracht van de muziek – en eerlijk gezegd denk ik niet dat ik ooit de overgang naar de gedempte laatste pagina's zo adembenemend heb horen klinken (en dat ondanks wat vreemd geritsel van het publiek).

De veelbesproken (hoewel tegenwoordig niet meer zo) laatste pagina's van de finale worden natuurlijk aangekondigd door een brute mars aan het begin, maar Shani neemt geen gevangenen als het gaat om het binnen rammen van Shostakovich' holle overwinning. De herhaalde A's zijn bezeten van een waanzin die onmogelijk verkeerd kan worden geïnterpreteerd, hoezeer het gejuich van het publiek ons ​​ook anders wil laten denken. Een geweldige plaat.

An eye- (and ear-) catching coupling. Shostakovich’s Fifth Symphony is front and centre of the core repertoire these days – though not always in performances as good as this one – but we rarely hear Kurt Weill’s two symphonies and the Second is a piece of real significance in the musical history of its time, bridging as it does Weill’s two lives in Germany and America.

Indeed, the strident call to arms at the outset of this ‘Symphonic Fantasy’ together with its many pages of motoric urgency come upon us like a metaphor for Weill’s flight from Germany, where the writing was very much on the wall. He wrote the symphony in Paris in 1933‑34 but it is the stark realisation of what he was leaving behind that gives it its imperative, dare I say martial, character. In the lyric contrasts – such as the melody for solo trumpet in the first movement – we can almost hear the accompanying accordion of those celebrated Brechtian street songs, gritty and urban, and the funeral oration for trombone in the oppressive central Largo is unmistakably Weillian and strangely monochromatic like one of those wartime newsreels.

The Israeli conductor Lahav Shani (Principal Conductor of the Rotterdam Philharmonic) is new to me and I am mightily impressed by his lean and taut way with a piece he so clearly holds a special place for in his portfolio. The finale has real teeth, and besides its almost imperceptible transformation into a goose-stepping march one might see the flashes of piccolo as glinting menacingly off Mack the Knife’s switchblade. I personally love the way Weill assimilated himself into American culture and have always felt that his best work in music theatre happened there. Perhaps critics of his concert work did him an unintentional favour. Good to hear this again, though, and better yet to hear it served so well.

But hot on its heels is an account of Shostakovich’s Fifth Symphony where the feeling is refreshingly one of rediscovery. From bar one there is an inescapable and unremitting tension. Shani has a wonderful nose for atmosphere and the chilled first subject seems to find its own space in a desolate place. The second subject brings a glimmer of hope and warmth but the theatre of war is soon upon us and Shani’s darkly imposing Rotterdam brass bring home the development thrillingly. There’s more than a touch of the Hebraic in the big unison release here, and the long celesta-flecked coda is mesmerising.

Shani reminds me just how achingly beautiful the slow movement of this piece is. The atmosphere is again distilled and super-spatial, with string-playing that leans wholeheartedly into the harmonic pull of the music – and honestly I don’t think I have ever heard the transition into the hushed final pages sound quite as breathtaking (and that despite some extraneous rustling from the audience).

The much-contested (though not so these days) final pages of the finale are, of course, signalled from brutish march at the outset but Shani takes no prisoners when it comes to ramming home Shostakovich’s hollow victory. The repeated As are possessed of an insanity that it is impossible to misconstrue however much the audience’s cheers would have us think otherwise. A terrific disc.