mei 2022

Johann Jóhannsson: Drone Mass

Theatre of Voices; American Contemporary Music Ensemble o.l.v. Paul Hillier

De meeslepende klankwereld van de overleden IJslandse componist Jóhann Jóhannsson wordt krachtig vastgelegd in dit epische werk.

Sinds Jóhann Jóhannsson in 2018 op 48-jarige leeftijd overleed, heeft zijn label DG veel gedaan om de postume reputatie van de IJslandse componist te promoten door verschillende soundtrackalbums en retrospectieve collecties uit te brengen. Toch voel je dat er tussen de vele muzikale aanwijzingen en filmthema's een werk van echte vitaliteit, kracht en betekenis bestaat - een juweel in de kroon van Jóhannssons creatieve prestaties.

Drone Mass zou wel eens dat werk kunnen zijn. Op een bepaald niveau is dit hedendaagse oratorium voor stemmen, strijkkwartet en elektronica - in opdracht van het American Contemporary Music Ensemble (ACME) onder leiding van celliste Clarice Jensen, die op deze opname uitstekend presteert - typisch Jóhannssoniaans in zijn griezelige tegenstelling van het vreemde met het vertrouwde en zijn rijke samenspel van meerdere betekenissen. Zelfs de titel van het werk speelt met de dubbele noties van een ‘drone’ als iets dat zowel muzikaal is als (tegenwoordig vaak) meer geassocieerd wordt met onbemande luchtvaartuigen – die hun eigen zoemende kwaliteit genereren. Bovendien wordt ‘massa’ door de componist net zo goed behandeld als een soort hoeveelheid geluid en textuur als in de liturgische betekenis.

Niettemin is het de toevoeging van stemmen – het meest menselijke element, dat ‘woordloze’ teksten zingt gebaseerd op het Koptische Evangelie van de Egyptenaren – die de muziek op de een of andere manier in staat stelt om te vliegen naar sterrenstelsels ver buiten ons eigen hier en nu, wat een tijdloze kwaliteit verleent. Briljant gezongen door het Theatre of Voices onder leiding van Paul Hillier, is hun aanwezigheid overal in dit ontroerende werk te horen.

Je kunt de wierook bijna ruiken in de slangachtige Byzantijnse melodie die je aan het begin hoort, de sobere ceremoniële kwaliteiten ervan zijn bijzonder toepasselijk gezien het feit dat het werk voor het eerst werd uitgevoerd in de Tempel van Dendur in het Metropolitan Museum of Art in 2015. Deze edgy opening maakt plaats voor 'Two is Apocryphal', een gloeiende halo van open klinkergeluiden en vallende regels, zachtjes ondersteund door een zacht wiegende, herhalende figuur van vijf noten, een van de verschillende tedere momenten in de mis, zoals 'Divine objects, part 2' en 'Moral vacuums'.

Het werk bevat ook veel somberdere, verontrustende momenten, zoals het toepasselijk getitelde 'The last foul wind I ever knew' en het door Cage geïnspireerde 'The low drone of circulating blood, decreases with time'. Andere bewegingen benadrukken het gekraak, de pop en de ruis van Jóhannssons begeleidende elektronische soundtrack, die in realtime is gemanipuleerd en zorgvuldig is hersteld van bestanden op de harde schijf van de componist om een ​​griezelig nauwkeurige weergave te geven van wat hij zou hebben gedaan als hij erbij was geweest.

Misschien is het de manier waarop Drone Mass verwachtingen op onvoorspelbare manieren in de war brengt die de belangrijkste erfenis zal blijven. Jóhannssons muziek wekt de indruk dat hij in een tijdcapsule is aangekomen van een verre planeet die een spiegelbeeld is van de onze. Zijn eigen afwezigheid voegt nu nog meer mysterie en magie toe aan de unieke klankwereld van zijn muziek.

Since Jóhann Jóhannsson’s death in 2018 at the age of only 48, his label DG has done much to promote the Icelandic composer’s posthumous reputation by releasing several soundtrack albums and retrospective collections. One nevertheless senses there exists among the many musical cues and film themes a work of real vitality, power and significance – a jewel in the crown of Jóhannsson’s creative achievements.

Drone Mass may well be that work. On one level, this contemporary oratorio for voices, string quartet and electronics – commissioned by the American Contemporary Music Ensemble (ACME) led by cellist Clarice Jensen, who are superb on this recording – is typically Jóhannssonian in its uncanny juxtaposition of the strange with the familiar and its rich interplay of multiple meanings. Even the work’s title plays on the dual notions of a ‘drone’ as something both musical and (often these days) more readily associated with unmanned aerial vehicles – which generate their own buzzing quality. Furthermore, ‘mass’ is treated by the composer as much as a kind of quantity of sound and texture as in its liturgical sense.

Nevertheless, it’s the addition of voices – that most human of elements, who sing ‘wordless’ texts based on the Coptic Gospel of the Egyptians – that enables the music to somehow take flight into galaxies far beyond our own here and now, imparting a timeless quality. Brilliantly sung by the Theatre of Voices directed by Paul Hillier, their presence is heard throughout this stirring work.

One can almost smell the incense in the serpentine Byzantine melody heard at the beginning, its austere ceremonial qualities especially appropriate given that the work was first performed at the Temple of Dendur at the Metropolitan Museum of Art in 2015. This edgy opening gives way to ‘Two is Apocryphal’, a glowing halo of open vowel sounds and falling lines gently underpinned by a softly swaying repeating five-note figure, one of several tender moments in the mass, such as ‘Divine objects, part 2’ and ‘Moral vacuums’.

The work also contains much bleaker, unsettling moments, such as the aptly titled ‘The last foul wind I ever knew’ and the Cage-inspired ‘The low drone of circulating blood, diminishes with time’. Other movements foreground the crackle, pop and static of Jóhannsson’s accompanying electronic soundtrack, manipulated in real time and carefully restored from files located on the composer’s hard drive to give an uncannily accurate representation of what he would have done had he been there.

Perhaps it’s the way Drone Mass confounds expectations in unpredictable ways that will remain its most important legacy. Jóhannsson’s music gives the impression of having arrived in a time capsule from a distant planet that is a mirror image of our own. His own absence now adds further mystery and magic to his music’s unique sound world.