april 2022

Mendelssohn: The String Quintets

Doric String Quartet & Timothy Ridout

Het Doric Quartet maakt regelmatig indruk, waarbij hun collegiale gevoel voor gedeelde visie zowel in drama als in delicatesse tot uiting komt; deze Chandos-set Mendelssohn-kwintetten is net zo goed als we hadden gehoopt en verwacht.

Mendelssohn werd beroemd geprezen (door Schumann) als ‘de Mozart van de 19e eeuw’ en (door Liszt) als ‘de herboren Bach’. Beide lofbetuigingen lijken toepasselijk voor het A majeur Strijkkwintet, een jeugdig wonder om naast het Octet en A mineur Strijkkwartet, Opus 13 te plaatsen. Het glijdende openings-Allegro klinkt als Mozart die zachtjes wordt gebroken door een Mendelssohniaans prisma, terwijl het Scherzo zijn ragfijne texturen verweeft met de nonchalante contrapuntische virtuositeit die hij in zijn Bachstudies heeft ontwikkeld. Het hart van het Kwintet is een elegisch Intermezzo waarvan het gepassioneerde, hoogdravende vioolschrift Mendelssohns vriend en vioolleraar Eduard Rietz herdenkt.

Het Bes Kwintet, dat slechts twee jaar voor Mendelssohns dood werd gecomponeerd, is nauwelijks minder mooi. Hier is nog een laat werk dat het oude cliché ontkracht dat zijn genie onherstelbaar achteruitging na de briljante jeugd. Het is waar dat delen van de buitenste delen kunnen klinken als een verkleind vioolconcert. Maar de energie van het openings-Allegro wordt in evenwicht gehouden door karakteristieke poelen van introspectie. Na een Andante scherzando van delicate grilligheid – typisch Mendelssohn, dit – herschept het brandende Adagio een tragische operascène in instrumentale termen.

Deze geweldige kwintetten, die lang overschaduwd werden door Mendelssohns strijkkwartetten, zijn gekoppeld aan een reeks recente opnamen, waaronder die van de uitgebreide Mendelssohn (BIS) en Leipzig (MDG, 13/13) kwartetten en het Bartholdy kwintet (AVI, 9/21). Het Doric en Timothy Ridout voegen zich nu bij deze elitelijst. Ze zijn nauwkeurig op Mendelssohns gedetailleerde dynamische en frasemarkeringen gericht en doen in hun glans en precisie voor niemand onder. Ze zijn trouw aan hun vorm en karakteriseren met verve, en maken onzin van het ooit zo gangbare beeld van Mendelssohn als een hoffelijke lichtgewicht. Geen gelukzaligheid van het schrijven van partijen ontgaat hen. De drievoudige maat eerste beweging van Op. 18 balanceert tussen urgentie en gratie, is verrukkelijk luchtig, met frases die over de maatstreep zweven. De Dorische zijn zich terdege bewust van de plotselinge mysterieuze schoten in het snelle, vederlichte Scherzo en ontginnen onvervaard de uitersten van stilte en duister wervelende passie van het Intermezzo. Hun voortreffelijke terugleiding naar het hoofdthema, nu op een hogere octaaf, is een van de vele momenten om van te genieten. Zoals altijd variëren de Dorische subtiel hun vibrato en maken ze expressief gebruik van portamento, dat tegenwoordig door veel groepen wordt gemeden, maar een cruciaal onderdeel is van het arsenaal van een 19e-eeuwse speler.

Zonder zorgvuldige behandeling kan het quasi-orkestrale schrijven in de buitenste delen van het Bes kwintet overkomen als louter druk. Onder leiding van virtuoze zwier door Alex Redington, doorstaat het Dorische de test triomfantelijk. Ritmes zijn opgewekt en soepel, texturen steevast helder, met elke contrapuntische streng duidelijk hoorbaar. Wat het langst in het geheugen blijft hangen, is de kwaliteit en verscheidenheid van het zachte spel: in de lyrische tweede thema's, die met meer genegenheid worden gestreeld dan in de rivaliserende opnamen, of in de spectrale stilte die ze oproepen aan het begin van de ontwikkeling van het eerste deel. Het Dorische brengt een speelse lichtheid van aanraking in het Andante en onthult hun volledige coloristische bereik in het Adagio, van de kale, uitgedroogde opening, via climaxen van koortsachtige intensiteit, tot de lange stervende val van de coda.

De finale van de moto perpetuo, met zijn huppelende centrale fugato, heeft vaak een slechte pers gehad. Mendelssohn vond het onwaardig voor hem. In de briljante, kwikzilveren uitvoering van de Dorische, gecompenseerd door momenten van beschouwende tederheid, is het moeilijk te zien waarom.

Mendelssohn was famously acclaimed (by Schumann) as ‘the Mozart of the 19th century’ and (by Liszt) as ‘Bach reborn’. Both accolades seem apt to the A major String Quintet, a youthful miracle to set alongside the Octet and A minor String Quartet, Op 13. The gliding opening Allegro sounds like Mozart gently refracted through a Mendelssohnian prism, while the Scherzo weaves its gossamer textures with the nonchalant contrapuntal virtuosity honed in his studies of Bach. At the Quintet’s heart is an elegiac Intermezzo whose impassioned, high-lying violin-writing commemorates Mendelssohn’s friend and violin teacher Eduard Rietz.

Composed just two years before Mendelssohn’s death, the B flat Quintet is hardly less fine. Here is another late work to belie the old cliché that his genius declined irretrievably after the brilliance of youth. True, parts of the outer movements can sound like a scaled-down violin concerto. But the opening Allegro’s coursing energy is balanced by characteristic pools of introspection. After an Andante scherzando of delicate whimsy – quintessential Mendelssohn, this – the searing Adagio recreates a tragic operatic scena in instrumental terms.

Long overshadowed by Mendelssohn’s string quartets, these superb quintets have been coupled in a clutch of recent recordings, high among them those by the augmented Mendelssohn (BIS) and Leipzig (MDG, 13/13) Quartets, and the Bartholdy Quintet (AVI, 9/21). The Doric and Timothy Ridout now join this elite list. Minutely attentive to Mendelssohn’s detailed dynamic and phrase markings, they yield to none in polish and precision. True to form, they characterise with gusto, making nonsense of the once-prevalent image of Mendelssohn as a genteel lightweight. No felicity of part-writing escapes them. Balancing urgency and grace, the triple-time first movement of Op 18 is delightfully airborne, with phrases floated over the bar line. The Doric are acutely alive to the sudden shafts of mystery within the fleet, feathery Scherzo and unflinchingly mine the Intermezzo’s extremes of stillness and darkly swirling passion. Their exquisite lead back to the main theme, now at a higher octave, is one among many moments to savour. As ever, the Doric subtly vary their vibrato and make expressive use of portamento, shunned by many groups today but a crucial part of a 19th-century player’s armoury.

Without careful handling, the quasi-orchestral writing in the outer movements of the B flat Quintet can come across as merely busy. Led with virtuoso panache by Alex Redington, the Doric pass the test triumphantly. Rhythms are buoyant and supple, textures invariably lucid, with each contrapuntal strand clearly audible. What lingers longest in the memory is the quality and variety of the soft playing: in the lyrical second themes, caressed more affectionately than in the rival recordings, or in the spectral hush they conjure near the start of the first movement’s development. The Doric bring a playful lightness of touch to the Andante and reveal their full colouristic range in the Adagio, from the stark, desiccated opening, through climaxes of febrile intensity, to the long dying fall of the coda.

The moto perpetuo finale, with its skittering central fugato, has often had a bad press. Mendelssohn thought it unworthy of him. In the Doric’s brilliant, quicksilver performance, offset by moments of reflective tenderness, it’s hard to see why.