april 2022

Sibelius: Complete Symphonies

Oslo Philharmonic Orchestra o.l.v. Klaus Mäkelä

Dit is een buitengewoon debuut van een opmerkelijke jonge dirigent; Klaus Mäkelä biedt ons een absoluut meeslepende reis door de symfonieën van Sibelius.

Er is iets buitengewoon bevredigends aan het beginnen van Sibelius' hele symfonische reis in één dag. De evolutie en verfijning van taal en expressie, de tegenstelling tussen romantiek en radicaal wordt verduidelijkt en vernieuwd. Totale onderdompeling. En dat is ongeveer wat er gebeurde met deze cyclus in het voorjaar van 2021, toen het Oslo Philharmonic onder hun nieuwe chef-dirigent – ​​Klaus Mäkelä – niets anders speelde. Om te zeggen dat Mäkelä een buzz in de industrie heeft gecreëerd, is zeker een understatement (hij is pas de derde dirigent die exclusief bij Decca is getekend in 90 jaar), maar misschien kan ik de eerste indruk van zijn kwaliteiten het beste samenvatten door te zeggen dat wat van hem uitstraalt een grondig gevoel is voor het organische, gekoppeld aan een in-het-moment-imperatief.

Zoveel van de muzikale energie van deze symfonieën komt voort uit ritme en articulatie, uit een voortstuwende zin voor onvermijdelijkheid, en dat is iets dat Mäkelä tot in de puntjes beheerst. Hij heeft ook een theatrale neus voor sfeer, wat duidelijk is vanaf het moment dat de desolate soloklarinet aan het begin van de Eerste symfonie het landschap overziet dat Sibelius' blijvende muzikale canvas zal worden. We hebben de neiging om aan dit stuk te denken in termen van zijn drama en grote melodieën en minder van zijn onbeantwoorde vragen. Maar door dat laatste vindt Sibelius zijn stem, en hoewel Mäkelä het niet helemaal tot de spannende rit van het verslag van Göteborg/Rouvali maakt (Alpha, 3/19), accentueert het horen ervan in de context van wat volgt het lange termijnperspectief dat het inneemt. Dat wil niet zeggen dat Mäkelä niet geniet van de vaart van het drama – dat doet hij zeker – maar net zo zeker als de grote melodie in de finale door de baslijnen omhoog komt om te stijgen en te veroveren, zo zijn we ons ook bewust van de stralende horizon die verdampt in een paar onsamenhangende pizzicato's. Ongrijpbaar en niet-conclusief.

En zo gaan we verder naar de Tweede, die vrij wonderbaarlijk is – de epigrammatische aard van de haperende thema's van het eerste deel is tegelijkertijd secundair aan de onweerstaanbare drang om vooruit te gaan. Vorstelijke, scherpe houtblazers wedijveren met bonzende strijkers om een ​​geheel eigen volkse elementaire kwaliteit te creëren. Mäkelä is erg 'vocaal' met de Oslo-strijkers op het hoogtepunt, maar het is de reisrichting die zo aangrijpend is. En als we aankomen in het rotsachtige en afschrikwekkende landschap van het tweede deel, is het de ontembare geest die Mäkelä ons laat voelen door de zolen van onze voeten (die baslijnen weer). Ik hou van zijn poëtische, weemoedige manier met het Trio van het Scherzo (prachtig hobospel), maar dan komt de overgang naar de finale en die gloed van nationalisme (en optimisme) in de breedste zin. Die melodie is vurig zonder gewichtig te zijn en in de coda branden de strijkerstremolando's fosforachtig fel.

Ik vind het fijn als het eerste deel van het Derde deel een beetje langzamer is, maar begrijp dat het een studie is in momentum. Maar dan is er weer die plotselinge afleiding naar niemandsland na de openingsalinea, waarvan Mäkelä duidelijk maakt dat het een moment is van twijfel waar we naartoe gaan. Het tweede deel komt misschien over als een ‘simpel liedje’, maar Mäkelä is zich bewust van de ongrijpbaarheid ervan, vooral de manier waarop het afdwaalt naar nachtelijke mijmeringen in de strijkers.

De beknoptheid van de Derde is natuurlijk een kenmerk op zich en dat vermogen om dingen terug te brengen tot de essentie in de zoektocht naar een nieuw en puurder soort expressie komt echt tot zijn recht in de Zesde. De overleden Colin Davis beschreef de opening als een van de mooiste soorten polyfonie die we hebben. Als een verlucht manuscript. Het draait allemaal om kristalhelderheid, dit stuk, en Mäkelä en zijn Oslo-spelers klinken verfrist in het spelen ervan.

Hoe ver verwijderd is dat van de ondoorgrondelijke duik aan het begin van de Vierde symfonie. ‘Zoeken’ is het woord waar ik altijd naar grijp om de buitengewoon persoonlijke aard van het stuk te beschrijven: die cellosolo aan het begin is inderdaad iets heel innerlijks. Een sluier. De Vierde streeft er voortdurend naar om de duisternis te doordringen en een allesverslindende eenzaamheid af te wenden – het gaat om zoeken, maar niet om vinden. Zoals gepresenteerd door Mäkelä zijn de laatste pagina's van de finale verontrustend inconclusief, bijna cryptisch. Zijn lezing heeft diepte en bereik; en hoewel het duistere hart en de ziel van het stuk – het langzame deel – misschien niet op de manier naar Mahler verwijzen zoals Karajan dat extravagant doet (iets goeds of iets slechts?), worden de inspannende pogingen om een ​​oplossing te bereiken levendig overgebracht, en wanneer het echt grote hoogtepunt eindelijk arriveert, is de stijgende trombonelijn werkelijk seismisch.

Maar de zon komt weer op in de heroïsche Vijfde en Mäkelä profiteert absoluut van de ontlading van zijn muzikale energie. Leonard Bernstein maakte me als eerste attent op de Dionysische dans die voortkomt uit de gevierde zonsopgang van het eerste deel en ons meeneemt naar de jubelende coda – en Mäkelä doet dat ook. De geleidelijke accelerando zou hier organisch moeten aanvoelen en doet dat ook, een verzameling energie richting de briljante trompetgeleide peroratie. In het middelste deel, waar de subtekst alles is, is de grote centrale modulatie oorverdovend in zijn harmonische intrige; en als die opbeurende finale en beroemde coda komen, verheugen Mäkelä en zijn Olso-koper zich op magnifieke wijze in de meest consonante dissonantie in alle muziek. Die laatste akkoorden klinken, zoals ze zouden moeten, als een kosmische interpunctie van stilte.

In grote mate vindt deze muziek zijn eigen ruimte, en dat is de overheersende indruk die Mäkelä overbrengt. De evolutie van de Zevende wordt aangrijpend vastgelegd, de grote trombone-oraties komen aan als kruiswegstaties. Dit is het meest intieme ependicht, verwant aan Tapiola, dat hier huiveringwekkend en elektrificerend is met elementaire kracht. Het piano-pianissimo voorafgaand aan de huilende sneeuwstorm die het stuk verteert, heeft een onbeschrijfelijk buitenaards effect. Net als het horen van de Drie Fragmenten van het manuscript (één duurt slechts 14 seconden) die misschien wel of niet schetsen waren voor een Achtste Symfonie en hier de cryptische laatste woorden van Sibelius zijn.

We hebben allemaal favoriete opnames en gekoesterde uitvoeringen van de symfonieën van Sibelius, maar Mäkelä's cyclus is één geheel, voltooid, inzichtelijk en vol van de schoonheid en intrige die deze werken zo eeuwig opwindend maken. Een supergunstig debuut.

There’s something extraordinarily satisfying about embarking upon Sibelius’s entire symphonic journey in a single one-day sitting. The evolution and refining of language and expression, the juxtaposition of the Romantic and the radical is clarified and renewed. Total immersion. And that’s pretty much what happened with this cycle in the spring of 2021, when the Oslo Philharmonic under their new Chief Conductor – Klaus Mäkelä – played nothing else. To say that Mäkelä has generated something of a buzz in the industry is an understatement for sure (he is only the third conductor to be signed exclusively to Decca in 90 years) but perhaps I can best sum up first impressions of his qualities by saying that what radiates from him is a thorough sense of the organic allied to an in-the-moment imperative.

So much of the musical energy of these symphonies stems from rhythm and articulation, from a propulsive sense of inevitability, and that’s something that Mäkelä has mastered to a fault. He also has a theatrical nose for atmosphere, which is apparent from the moment that desolate solo clarinet at the start of the First Symphony surveys the landscape that will become Sibelius’s enduring musical canvas. We tend to think of this piece in terms of its drama and big tunes and less of its unanswered questions. But through the latter Sibelius is finding his voice, and though Mäkelä doesn’t make it quite the thrill-ride of the Gothenburg/Rouvali account (Alpha, 3/19), hearing it in the context of what is to follow accentuates the long view it takes. Which is not to say that Mäkelä doesn’t relish the sweep of the drama – he most certainly does – but just as surely as the big tune in the finale comes up through the bass lines to soar and conquer, so too are we mindful of the radiant horizon evaporating in a couple of desultory pizzicatos. Elusive and inconclusive.

And so we move on to the Second, which is quite marvellous – the epigrammatic nature of the first movement’s halting themes at once secondary to the irresistible urge to move forwards. Frosty-keen woodwinds vie with throbbing strings to establish a folksy elemental quality all of its own. Mäkelä is very ‘vocal’ with the Oslo strings at the climax but it’s the direction of travel that is so gripping. And as we arrive in the craggy and forbidding landscape of the second movement, it’s the indomitable spirit that Mäkelä makes us feel through the soles of our feet (those bass lines again). I love his poetic, wistful way with the Trio of the Scherzo (beautiful oboe-playing), but then comes the transition into the finale and that blaze of nationalism (and optimism) in the broadest sense. That tune is fervent without being portentous and in the coda the string tremolandos burn phosphorous bright.

I like the first movement of the Third to be a shade slower but understand that it’s a study in momentum. Then again, there’s that sudden diversion into no man’s land after the opening paragraph, which Mäkelä makes clear is a moment of questioning where we are going. The second movement may come across like a ‘simple song’ but Mäkelä is mindful of its elusiveness, especially the way it drifts into nocturnal musings in the strings.

The concision of the Third is, of course, a feature in itself and that ability to cut things back to the bare bones in the quest for a new and purer kind of expression truly comes home in the Sixth. The late Colin Davis described the opening as being among the most beautiful kinds of polyphony we have. Like an illuminated manuscript. It’s all about crystal clarity, this piece, and Mäkelä and his Oslo players sound refreshed in the playing of it.

How far removed that is from the unfathomable plunge at the start of the Fourth Symphony. ‘Searching’ is the word I always reach for to describe the extraordinarily personal nature of the piece: that cello solo at the outset is something very inward indeed. A shroud. The Fourth is forever striving to penetrate the darkness and stave off an all-consuming solitude – it’s about seeking but not finding. As presented by Mäkelä the closing pages of the finale are disturbingly inconclusive, almost cryptic. His reading has depth and reach; and while the dark heart and soul of the piece – the slow movement – may not allude to Mahler in the way that Karajan extravagantly does (a good or a bad thing?), its strenuous attempts to achieve resolution are vividly conveyed, and when the really big climax finally arrives, the rising trombone line is truly seismic.

But the sun does rise again in the heroic Fifth and Mäkelä absolutely capitalises on the release of its musical energy. Leonard Bernstein first alerted me to the Dionysian dance that emerges from the first movement’s celebrated sunrise and carries us through to the exultant coda – and so does Mäkelä. The gradual accelerando should and does here feel organic, a gathering of energy towards the brilliant trumpet-led peroration. In the middle movement, where subtext is all, the big central modulation is ear-opening in its harmonic intrigue; and come that uplifting finale and famous coda Mäkelä and his Olso brass rejoice magnificently in the most consonant dissonance in all music. Those final chords sound, as they should, like a cosmic punctuation of silence.

To a great extent this music finds its own space, and that’s the overriding impression that Mäkelä conveys. The evolution of the Seventh is grippingly chronicled, the great trombone orations arriving like stations of the cross. This is the most intimate of epics, kindred spirit to Tapiola, which chills and electrifies here with elemental force. The piano-pianissimo prior to the howling snowstorm that consumes the piece is indescribably otherworldly in its effect. As is hearing the Three Fragments of manuscript (one lasting only 14 seconds) that may or may not have been sketches for an Eighth Symphony and are Sibelius’s cryptic last words here.

We all have favourite recordings and cherished performances of the Sibelius symphonies but Mäkelä’s cycle is all of a piece, accomplished, insightful and full of the beauty and intrigue that make these works so perennially exciting. An uber-auspicious debut.