maart 2022

J.S. Bach: St John Passion, BWV 245

Monteverdi Choir & English Baroque Soloists o.l.v. John Eliot Gardiner

‘Een meeslepende passie die geen gevangenen neemt’, zegt Jonathan Freeman-Attwood over deze uitvoering, van een van de belangrijkste Bach-dirigenten van onze tijd.

Na 22 jaar keert Deutsche Grammophon terug naar een van zijn meest wonderbaarlijke verloren zonen uit het pre-millennial tijdperk van het label. Terwijl John Eliot Gardiners geweldige Bach Cantata Pilgrimage bijna volledig op zijn eigen label werd voltooid (nadat DG zich niet aan zo'n onderneming kon committeren), zo ploegde SDG een nieuwe weg voor de Monteverdis en werd een andere onderscheiden catalogus herboren. Een van die vroege successen was een opname van de St John in het Kaiserdom in Königslutter. Over het algemeen superieur aan het indrukwekkende maar relatief zelfbewuste verslag uit 1986 op Archiv, bevatte die lezing een ander niveau van devotionele intensiteit - misschien nog steeds geroerd in de resonerende kamers van de Pilgrimage. Zoals ik destijds al zei, leken zowel verdriet als hoop verleidelijk samen te zweven.

Charisma in het communiceren van zo'n paradox is een van Gardiners grote krachten en het komt hier in overvloed terug, ervaren als een 'eenmalig' evenement in de context van een sociaal gedistantieerd half-half-geënsceneerd evenement (zonder publiek) in Oxford's Sheldonian Theatre op Goede Vrijdag 2021. Vanaf het begin voelen we dat de achtbaan goed geolied is. De opkomende menigte is niet te stoppen - zoals Gardiner zegt, net als de onhandelbare menigte in Washington die lente. Voor degenen die op Blu-ray Disc kijken, keren onze gedachten terug naar Gardiners Monteverdi Vespers in St Mark's, Venetië (Archiv, 10/91, 5/03), waar het werk opnieuw is verbeeld voor een uniek podium en ritueel. Daar kregen we verschillende psalmen aangeboden vanuit verschillende galerijen in de basiliek. Hier verandert Gardiner Christopher Wrens ceremoniële academische ruimte in een rechtszaal, met de evangelist die draait om alle partijen toe te spreken en Pilatus die neerkijkt op de beschuldigde. Het perspectief is ook briljant gevangen in de levendige audio-only optie, slechts licht ondermijnd door een hooggelegen elektronische ring die tussen de bewegingen te horen is.

Hoewel er een overwicht is van jonge stemmen in de kleine rollen en het uitzonderlijke Monteverdi Choir, zijn Gardiners dramatis personae voornamelijk doorgewinterde Bachianen. Hij geeft ze de vrije hand om de meest koortsachtige en viscerale aspecten te verkennen voor hun vocale levering en dramatische verbeelding. Nick Pritchards Evangelist is meeslepend: zijn verhaal wordt zelden alleen waargenomen, maar er wordt alert en in het moment op gereageerd, vaak met een diep voorgevoel. Peter Davorens 'Ach, mein Sinn' presenteert een wanhopige reflectie op verlies. William Thomas is net zo'n menselijke Jezus als je zult horen, aangezien elke nieuwe benarde situatie zich aandient. Elk van de solisten staat centraal met karakter en echte moed: Alex Ashworths gecultiveerde 'Mein teurer Heiland', een hartverscheurende 'Zerfliesse' van Julia Doyle en Alexander Chances klinkende en ware 'Es ist vollbracht' - een passende match voor het gedenkwaardige verslag van zijn vader in Gardiners eerste opname.

Tijdens deze krachtige lezing voel je dat Gardiner ook zijn kraampje uitzet voor een visuele ervaring. En dit is waar deze nieuwe opname volledig op zijn eigen voorwaarden moet worden genomen. Verwacht geen verfijning op elke hoek zoals je zou verwachten van een studio-opname; zowel de opzettelijke als onopzettelijke ruwe randen maken deel uit van mogelijk de meest gloeiend volbloedige interpretatie tot nu toe. Sommigen vinden het misschien verontrustend extreem in zijn verrukte fysiek, superrijke intonaties en emotionele punch. Het is ongeveer zo ver verwijderd van Herreweghes innerlijk contemplatieve en madrigaliaanse verzinsels van 2019 of Suzukis overwogen religiositeit als je maar kunt komen. Bereid je voor op een meeslepende Passie die geen gevangenen neemt.

After 22 years, Deutsche Grammophon returns to one of its most prodigious prodigal sons from the label’s pre-millennial era. As John Eliot Gardiner’s great Bach Cantata Pilgrimage was completed almost entirely on his own label (after DG felt unable to commit to such an undertaking), so SDG ploughed a new furrow for the Monteverdis and another distinguished catalogue was reborn. One of those early successes was a recording of the St John at the Kaiserdom in Königslutter. By and large superior to the impressive but comparatively self-conscious 1986 account on Archiv, that reading contained another level of devotional intensity – perhaps still stirred in the resonating chambers of the Pilgrimage. As I mentioned at the time, both sadness and hope seemed to hover together tantalisingly.

Charisma in communicating such a paradox is one of Gardiner’s great strengths and it returns in abundance here, experienced as a ‘one-off’ in the context of a socially distanced demi-semi-staged event (without audience) in Oxford’s Sheldonian Theatre on Good Friday 2021. From the start, we sense the roller coaster has been well oiled. The surging crowd is unstoppable – as Gardiner says, like the unruly mob in Washington that spring. For those watching on Blu-ray Disc, our minds return to Gardiner’s Monteverdi Vespers at St Mark’s, Venice (Archiv, 10/91, 5/03), where the work is reimagined for a unique stage and ritual. There we were offered different psalms from different galleries in the basilica. Here, Gardiner turns Christopher Wren’s ceremonial academic space into a courtroom, with the Evangelist pivoting to address all parties and Pilate looking down on the accused. The perspective is also brilliantly caught in the vivid audio-only option, only slightly undermined by a high-lying electronic ring heard between movements.

While there is a predominance of young voices in the minor roles and the exceptional Monteverdi Choir, Gardiner’s dramatis personae are mainly seasoned Bachians. He gives them full rein to explore the most febrile and visceral aspects for their vocal delivery and dramatic imaginations. Nick Pritchard’s Evangelist is compelling: his story is rarely just observed but reacted to alertly and in the moment, often with deep foreboding. Peter Davoren’s ‘Ach, mein Sinn’ presents a desperate reflection on loss. William Thomas is as human a Jesus as you’ll hear, as each new plight presents itself. Each of the soloists takes centre stage with character and real courage: Alex Ashworth’s cultivated ‘Mein teurer Heiland’, a heart-stopping ‘Zerfliesse’ from Julia Doyle, and Alexander Chance’s ringing and true ‘Es ist vollbracht’ – a fitting match for his father’s memorable account in Gardiner’s first recording.

Throughout this powerful reading, one senses that Gardiner is also setting out his stall for a visual experience. And this is where this new recording needs to be taken entirely on its own terms. Don’t expect polish at every corner as one would a studio recording; both the deliberate and undeliberate rough edges are part of possibly the most incandescently full-blooded interpretation to date. Some may find it disturbingly extreme in its rapt physicality, super-rich inflections and emotional punch. It’s about as far from Herreweghe’s inwardly contemplative and madrigalian conceits of 2019 or Suzuki’s considered religiosity as you’ll get. Brace yourselves for an immersive Passion that takes no prisoners.