maart 2022

Dohnányi: Concertos

Deutsche Staatsphilharmonie Rheinland-Pfalz o.l.v. Modestas Pitrėnas

Een voortreffelijk uitgevoerde selectie van Dohnányi-werken van spelers die volledig ondergedompeld zijn in zijn muzikale stem, onder leiding van een dirigent die hen helemaal inspireert.

Spoiler alert. Als je de eerste drie of vier minuten van Variations on a Nursery Theme niet kent, sla deze alinea dan over. Ik zou je de verrassing die je te wachten staat niet willen verklappen. Ben je gegaan? Goed! Voor degenen die de opening wel kennen, zul je je de majestueuze, overdreven opbouw herinneren die vervolgens wegsterft tot niets voor een enkel krakend dominant akkoord. De pianist komt dan binnen met een brutale uitvoering met twee vingers van het hoofdthema. Ik concentreer me op dat moment omdat ik op deze opname, zelfs met een lange bekendheid met het werk, uit mijn vel sprong van dat ene akkoord. Het deed me zelfs hardop lachen. Ik had gewaarschuwd moeten worden, want de twee pauken krijgen hun hoofd in die openingspagina's. Het is niet alleen de geweldige dreun die ze geven op de neergaande tel voor dat akkoord: het is de komische timing van de dirigent.

Het luidt een werkelijk fantastische uitvoering in van dit onterecht verwaarloosde en ooit populaire werk. Als het er inderdaad was geweest toen ik het werk voor een Gramophone Collection in september 2017 overwoog, had het mijn eerste keuze (Howard Shelley en Matthias Bamert met de BBC Philharmonic – Chandos, 9/99) het vuur aan de schenen gelegd. Sofja Gülbadamova, die we voor het laatst op deze pagina's tegenkwamen in mei 2018 toen ze een selectie van Dohnányi's solowerken speelde, staat ver naar voren in het klankbeeld, maar niet in die mate dat het de (levendig opgenomen) orkestrale compositie overschaduwt, zoals het heerlijke duet met de harp in Var 5 zal bevestigen.

Soortgelijke genoegens zijn er in overvloed in het zelden gehoorde Concertino voor harp, geschreven in 1952 in Florida. De schrijver van het boekje suggereert op intrigerende wijze dat de harp misschien wel een vervanger is voor de cimbalom, het meest Hongaarse instrument. Het zorgde er zeker voor dat ik opnieuw naar dit innemend lyrische werk luisterde. Silke Aichhorn, die net als Gülbadamova centraal in de mix staat, is de uitzonderlijke solist (getuige de prachtige dialoog tussen harp en hobo aan het begin van het laatste Adagio non troppo-deel).

Het werk bestaat uit drie naadloos aan elkaar verbonden delen en eindigt rustig met zachte slagen van de pauken – precies hetzelfde als het veel eerdere (1905) Celloconcert. Dit is in het verleden door een aantal grote namen opgenomen – onder wie János Starker, Raphael Wallfisch en Alban Gerhardt. Andrei Ioniţă (b1994, Boekarest) is goed gekwalificeerd om aan dezelfde tafel te zitten en produceert een welluidende, gouden toon die dit ongelijke werk een genot maakt om naar te luisteren. Al met al inspireert Modestas Pitre˙nas zowel orkest als solisten op een schijf die zich kan meten met de besten. De enige overweging is of deze specifieke combinatie van werken aanspreekt of niet.

Spoiler alert. If you don’t know the opening three or four minutes of Variations on a Nursery Theme, skip this paragraph. I’d hate to spoil the surprise that awaits you. Have you gone? Good! For those who do know the opening, you’ll remember the majestic over-the-top build-up which then fades to nothing before a single crunching dominant chord. The pianist then enters with a cheeky two-finger rendition of the main theme. My reason for focusing on that moment is because on this recording, even with long familiarity with the work, that single chord made me jump out of my skin. It actually made me laugh out loud. I should have been warned, for the two timpani are given their head in those opening pages. It’s not just the tremendous thwack they give on the down-beat before that chord: it’s the conductor’s comic timing.

It heralds a truly superb performance of this unjustly neglected and once-popular work. Indeed, had it been around when considering the work for a Gramophone Collection in September 2017, it would have given my first choice (Howard Shelley and Matthias Bamert with the BBC Philharmonic – Chandos, 9/99) a run for its money. Sofja Gülbadamova, whom we last met in these pages in May 2018 playing a selection of Dohnányi’s solo works, is placed well forwards in the sound picture but not to the extent of obscuring the (vividly recorded) orchestral writing, as the delightful duetting with the harp in Var 5 will attest.

Similar delights abound in the rarely heard Concertino for harp written in 1952 in Florida. The booklet writer intriguingly suggests that the harp might really be a substitute for the cimbalom, that most Hungarian of instruments. It certainly made me listen to this winningly lyrical work afresh. Silke Aichhorn, like Gülbadamova placed front and centre in the mix, is the exceptional soloist (witness the lovely dialogue between harp and oboe at the beginning of the final Adagio non troppo movement).

The work is in three seamlessly connected movements and fades to a quiet conclusion with gentle beats from the timpani – exactly the same as the much earlier (1905) Cello Concerto. This has been recorded by some big names in the past – János Starker, Raphael Wallfisch and Alban Gerhardt among them. Andrei Ioniţă (b1994, Bucharest) is well qualified to sit at the same table, producing a mellifluous, golden tone that makes this uneven work a joy to hear. All in all, Modestas Pitre˙nas inspires orchestra and soloists alike on a disc that stands with the best. The only consideration is whether or not this particular combination of works appeals.