februari 2022

C.P.E. Bach: Sonatas & Rondos

Marc-André Hamelin

Muziek van de ‘buitenbeentje van de Bach-dynastie’, zoals recensent Michelle Assay het verwoordt, prachtig tot leven gebracht door een meesterpianist in zowel de reflecterende als de ritmisch vrolijke stukken.

Bepaalde artiesten lijken een Being John Malkovich-achtige geheime poort te vinden naar de hersenen van elke componist die ze spelen. Marc-André Hamelin is er zeker een van. En als de hersenen die van de non-conformist van de Bach-dynastie zijn, Carl Philipp Emanuel, kunnen we buitengewone dingen verwachten.

Met muziek die geworteld is in de erfenis van zijn vader, maar toch net zo ver vooruitkijkt als Brahms en Schumann, is CPE een van die figuren die de lineaire visie op de muziekgeschiedenis uitdaagt. Hamelins twee rijkelijk gevulde cd's vormen niet alleen een sterk argument voor de historische betekenis van de componist, maar ook voor de geschiktheid van de moderne piano voor zijn grenzeloze verbeeldingsvluchten en verontrustende tegenstellingen. Hierin voegt Hamelin zich bij Danny Driver (Hyperion) en Mikhail Pletnev (DG) tussen de meest vooraanstaande moderne exponenten.

Waar parallel luisteren mogelijk is, benadrukken de verschillen in aanpak alleen maar de oneindige verscheidenheid van de werken zelf. Neem bijvoorbeeld de E mineur Sonate, H281, waar Pletnevs gepoederde en gepruikte stilering net zo verrukkelijk is als Hamelins grotere bereidheid om de speelsheid van de muziek het werk te laten doen. Hamelin en Pletnev blinken evenzeer uit in kameleonachtige veranderingen van kleur en toets, afgestemd op het karakter van elk stuk en de details van elke frase. Vooral bij Hamelin zorgt deze kwaliteit, in een zeer contrasterend en rijk programma, voor een opwindende illusie van de muziek die ter plekke wordt gecreëerd. Dit geldt niet minder voor de oprechte expressiviteit van de zuchtende motieven in het Rondo Farewell to my Silbermann Clavier en de Couperin-achtige articulaties in L’Herrmann.

Naast sonates en rondo's samplet Hamelin ook fantasieën en karakterstukken. Zeer improvisatorisch en vrij, Bachs fantasieën zijn samenvattingen van zijn vindingrijkheid en zijn eisen aan de genialiteit en empathie van de uitvoerder, van de ondeugende plotselinge arrestaties in het Presto di molto van de C majeur Fantasia (H291) tot de majestueuze Freie Fantasie in F sharp minor (H300), die schijnbaar verder reikt dan Sturm en Drang helemaal tot aan de 19e-eeuwse romantiek. Dit aspect is waar de beperkingen van het klavecimbel, en zelfs van de 'tangent piano' die zo prachtig is ingezet door Alexei Lubimov, het meest duidelijk worden. Toch mag niemand die geïnteresseerd is in dit repertoire het beroemde Solfeggio (of Solfegietto, zoals het in de volksmond wordt genoemd) missen, zoals getokkeld met cimbalom-achtige vloeiendheid door Lubimovs instrument. Zelfs Hamelin kan de volledige pikantheid van dit effect niet nabootsen.

Een hoogtepunt van de karakterstukken in Hamelins selectie is het gekke L’Aly Rupalich (H95), hier tot leven gebracht met veel enthousiasme en humor. Is het mogelijk om naar dit stuk te luisteren zonder je lichaam te bewegen? Ik betwijfel het. Dit is zeker een 18e-eeuws equivalent van hiphop. Gedurende het hele programma zijn Hamelins vreugde en smaak zeer aanstekelijk. Het informatieve essay in het boekje is van Mahan Esfahani, zelf een doorgewinterde CPE Bach-exponent op het klavecimbel. Kortom, ik kan me geen betere introductie tot CPE Bach op de moderne piano voorstellen dan deze twee vreugdevolle cd's.

Certain performers seem to find a Being John Malkovich-like secret portal to the brain of every composer they play. Marc-André Hamelin is certainly among them. And when the brain is that of the maverick of the Bach dynasty, Carl Philipp Emanuel, we can expect extraordinary things.

With music that is rooted in his father’s legacy yet looks as far ahead as Brahms and Schumann, CPE is one of those figures who challenges the linear view of music history. Hamelin’s two generously filled discs make a strong case not only for the composer’s historic significance but also for the modern piano’s suitability to his limitless flights of imagination and unsettling juxtapositions. In this Hamelin joins Danny Driver (Hyperion) and Mikhail Pletnev (DG) among the most distinguished of modern exponents.

Where parallel listening is possible, the differences in approach only highlight the infinite variety of the works themselves. Take, for example, the E minor Sonata, H281, where Pletnev’s powdered-and-wigged stylisation is as delightful as Hamelin’s greater willingness to allow the music’s playfulness to do the job on its own. Hamelin and Pletnev excel equally in chameleon-like changes of colour and touch, tailored to the character of each piece and the detail of each phrase. With Hamelin especially, this quality, in a highly contrasting and rich programme, makes for an exhilarating illusion of the music being created on the spot. This is no less true of the heartfelt expressiveness of the sighing motifs in the Rondo Farewell to my Silbermann Clavier and the Couperin-like articulations in L’Herrmann.

Alongside sonatas and rondos, Hamelin also samples fantasias and character pieces. Highly improvisatory and free, Bach’s fantasies are summations of his inventiveness and his demands on the performer’s brilliance and empathy, from the mischievous sudden arrests in the Presto di molto of the C major Fantasia (H291) to the majestic Freie Fantasie in F sharp minor (H300), which seemingly reaches beyond Sturm and Drang all the way to the 19th-century Romantics. This aspect is where the constraints of the harpsichord, and even of the ‘tangent piano’ so beautifully deployed by Alexei Lubimov, become most obvious. Still, no one interested in this repertoire should miss the famous Solfeggio (or Solfegietto, as it is popularly known) as strummed with cimbalom-like fluidity by Lubimov’s instrument. Not even Hamelin can recreate the full piquancy of this effect.

Among the character pieces in Hamelin’s selection, a highlight is the wacky L’Aly Rupalich (H95), brought to life here with great zest and wit. Is it possible to listen to this piece without moving your body? I doubt it. This is surely an 18th-century equivalent to hip hop. Throughout the programme, Hamelin’s delight and relish are highly infectious. The informative booklet essay is by Mahan Esfahani, himself a seasoned CPE Bach exponent on the harpsichord. In short, I cannot think of a better introduction to CPE Bach on the modern piano than these two joyous discs.