februari 2022

Métamorphoses nocturnes

Appassionato o.l.v. Mathieu Herzog

Buitengewoon strijkersgeluid hier van het ensemble van het voormalige Ébène Quartet-lid.

Een ware openbaring, deze cd, dit programma – en, voor de maker van Appassionato, Mathieu Herzog (voormalig Ébène Quartet), iets dat hem duidelijk na aan het hart ligt. Appassionato is een kameleontisch kamerensemble dat van kleur, teint en omvang verandert met de eisen van het repertoire. Maar als strijkorkest met enige amplitude schitteren ze hier echt, niet alleen omdat ze spelen als een strijkkwartet – met solistische precisie, behendigheid en passie – maar omdat ze in feite solisten van een aantal bekende strijkkwartetten omvatten die maar al te graag gehoor geven aan Herzogs oproep.

Alle drie de uitvoeringen zijn uitzonderlijk. Herzog zelf beschrijft Strauss’ Metamorphosen als ‘een soort afscheid van de Duitse cultuur die hij kende’, een afscheidsgroet maar ook een besef van het veranderende muzikale en harmonische landschap dat ons naar de rand van de tonaliteit brengt. De schoonheid van dit stuk zit in de complexiteit, de manier waarop het het oor meeneemt in steeds ingewikkelder gelaagde strijklijnen, hun intensiteit in volledige overeenstemming met een emotionele betekenis die in heel Strauss ongeëvenaard is. Dit is het stuk dat hij moest schrijven en deze uitvoering – die ons midden in het geluid lijkt te plaatsen (de techniek heeft een opwindende directheid) – neemt ons steeds dieper mee in zijn muzikale en emotionele gemoedstoestand.

Alle drie de stukken zijn in zekere zin donkere nachten van de ziel. Respighi's Il tramonto (oorspronkelijk voor stem en strijkkwartet plus contrabas of strijkorkest) was nieuw voor mij en het gedicht van Shelley dat het vertolkt – 'The Sunset' – komt in de geest dicht in de buurt van de transfigurerende liefdes-/doodmeditatie van Richard Dehmels 'Verklärte Nacht', die Schönberg inspireerde. Herzogs arrangement (of, zou je moeten zeggen, ‘uitbreiding’) zet vijf echte kwartetten in als één groter geheel en het effect is tegelijk verleidelijk, spectraal en ongrijpbaar. Mezzosopraan Adèle Charvet is het meest gevoelig voor de ontroering en schemerige beelden van de tekst, en naarmate we dichter bij de transfiguratie komen, worden zij en haar strijkers-tegenhangers steeds serafijniger. Een hele ontdekking.

En zo naar de Schönberg, die misschien wel de beste uitvoering van allemaal is. Ik kan me geen stillere, ademloze, heimelijkere opening herinneren – en naarmate het stuk koortsachtiger en hartstochtelijker wordt, rust schouder aan schouder met hoge angst, worden de precisie (technisch verbluffend) en het hoogspannings-emotionalisme van de uitvoering steeds aangrijpender. Echt op het puntje van je stoel. Er zijn verrassende pizzicato’s en seismische bassen, maar voor mij zijn het de stiltes, stil en in zichzelf gekeerd, die echt resoneren. Ik kan nu die traceringen van strijkerstextuur in het hart van het stuk horen. Getransfigureerd inderdaad.

Alles van een programma, dus, briljant uitgevoerd. Wat zal deze kameleon van een ensemble ons nu brengen? Hun naam was goed gekozen.

Something of a revelation, this disc, this programme – and, for the creator of Appassionato, Mathieu Herzog (late of the Ébène Quartet), something plainly close to his heart. Appassionato are a chameleonic chamber ensemble changing colour, complexion and size with the requirements of the repertoire. But as a string orchestra of some amplitude they really shine here, not just because they play like a string quartet – with soloistic precision, agility and passion – but because they actually comprise soloists from a number of well-known string quartets only too ready to answer Herzog’s call.

All three performances are exceptional. Herzog himself describes Strauss’s Metamorphosen as ‘a sort of farewell to the German culture he knew’, a valediction but also a realisation of the changing musical and harmonic landscape taking us to the very edge of tonality. The beauty of this piece is in its complexity, the way in which it draws the ear into ever more intricate layering of string lines, their intensity in complete accord with an emotional import second to none in all of Strauss. This is the piece he had to write and this performance – which seems to place us right inside the sound (the engineering has thrilling immediacy) – takes us deeper and deeper into his musical and emotional state of mind.

All three pieces are in some sense dark nights of the soul. Respighi’s Il tramonto (originally for voice and string quartet plus double bass or string orchestra) was new to me and the poem by Shelley which it voices – ‘The Sunset’ – is close in spirit to the transfiguring love/death meditation of Richard Dehmel’s ‘Verklärte Nacht’, which inspired Schoenberg. Herzog’s arrangement (or, one should say, ‘expansion’) deploys five actual quartets as one writ larger and the effect is at once seductive, spectral and elusive. Mezzo-soprano Adèle Charvet is most sensitive to the poignancy and twilit imagery of the text, and as we move closer to its transfiguration she and her string counterparts become more and more seraphic. Quite a discovery.

And so to the Schoenberg, which might be the best performance of all. I can’t recall a more hushed, breathless, furtive opening – and as the piece grows more febrile and impassioned, tranquillity rubbing shoulders with high anxiety, the precision (technically stunning) and high-voltage emotionalism of the performance become increasingly gripping. Real edge-of-seat stuff. There are startling pizzicatos and seismic basses but for me it is the quietudes, hushed and inward, that really resonate. I can hear now those traceries of string texture at the heart of the piece. Transfigured indeed.

All of a programme, then, brilliantly executed. What will this chameleon of an ensemble bring us next? Their name was well chosen.