januari 2022

Time Traveler's Suite

Inon Barnatan

Een fascinerend en tot nadenken stemmend stukje programmering – van de barok tot de 21e eeuw – dat wonderwel werkt, uiteraard dankzij het enorm indrukwekkende pianospel van Inon Barnatan.

De laatste keer dat ik Inon Barnatan op deze pagina's recenseerde, speelde hij Schubert (Avie, 11/13), en het was ook indrukwekkend. Dit is iets dat wat minder orthodox is, maar wel constant boeiend. Het idee om een ​​suite in barokstijl te creëren van verschillende componisten zou, in de handen van een mindere artiest, een triomf van concept boven realisatie kunnen zijn - hebben JS Bach, Barber en Ligeti elkaar echt veel te zeggen? Nou ja, zo blijkt.

Barnatan brengt een onverwachte zachtheid in de Bach E mineur Toccata die deze suite opent, althans tot de krachtige afsluitende fuga. Van Duitsland naar Engeland, en een Allemande vol evenwicht en warmte uit Händels E majeur Vijfde Suite (hoe sluw de pianist zijn toonsoortstructuur samenstelt). Vervolgens naar Parijs, waar we aanvankelijk in de baroktijd blijven voor een wonderbaarlijk intieme Courante van Rameau – geen gemakkelijke componist om naar de piano te vertalen, hoewel Barnatan heel natuurlijk klinkt, zijn versieringen precies goed – en François Couperins prachtig snelle eerbetoon aan de Griekse jachtgodin Atalanta, uit zijn tweede boek Pièces de clavecin, en dan vooruit in de tijd naar de 20e eeuw voor Ravels uitbundig scherpe Rigaudon uit zijn Tombeau de Couperin uit de oorlogstijd, tegelijkertijd een eerbetoon aan zijn Franse voorouders en een eerbetoon aan gevallen vrienden, waarin Barnatatan een groot contrast vindt tussen hardvochtige genialiteit en het zachtere middengedeelte.

We gaan even terug naar Londen: Thomas Adès houdt er, net als Ravel, van om verleden en heden te laten samensmelten en zijn Blanca Variations doen dat op speelse wijze, in een achtergrondverhaal met een wedstrijd, een opera en een mythische componist genaamd Paradis. Dit is pas hun tweede commerciële opname en ze zijn knock-out, bruisend van vindingrijkheid en speelsheid, in een actievolle zes minuten. Die voorliefde voor het stellen van compositorische uitdagingen waar Adès op floreert, is eveneens duidelijk in Ligeti, terwijl we naar Hongarije reizen en terug naar het midden van de 20e eeuw. Zijn Musica ricercata dreef de zaken echt tot het uiterste, het eerste stuk in de cyclus gebaseerd op slechts twee toonhoogtes, het tweede op drie, dus tegen de tijd van het 10e en 11e stuk, hier gespeeld in omgekeerde volgorde, heb je 11 en 12 tonen, de 10e duivels bijtend, de 11e een plechtige fuga. Opnieuw is Barnatan onberoerd door alles wat hem wordt voorgeschoteld, zijn virtuositeit altijd in dienst van de muziek. Vervolgens naar New York, waar, slechts een handvol jaar voor Ligeti, Barber een pianosonate schreef voor Vladimir Horowitz. De pianist stond erop dat het een oogverblindende finale zou worden en Barber serveerde hem een ​​12-tonige fuga die zowel intellectuele als fysieke virtuositeit vereiste. Barnatan is duidelijk in zijn element, met een echte helderheid in zijn denken en een heel scala aan kleuren en schakeringen van de meest delicate pianissimo's tot stampende fortissimo's.

Brahms' Handel-variaties nemen ons mee terug naar Duitsland en vertegenwoordigen, net als de Ravel-variaties, de hommage van de ene componist aan de andere. Ik merk dat ze bij sommige uitvoeringen wat kort van stof kunnen klinken, als gevolg van de constante terugkeer van een ultrakort thema en Brahms' voortdurend wisselende stemmingen. Maar hier werken ze echt als een geheel en Barnatan is net zo levendig voor de extravagant virtuoze momenten (Vars 1, 7 en 10 bijvoorbeeld) als voor de lyrische (Vars 2, 11 en 19), terwijl er een gevoel van speelsheid zit in het schijngevecht in bijvoorbeeld Var 6 dat ervoor zorgt dat het nooit hectorend wordt. De plotselinge verschuiving naar de mineur (Var 13) is donker geëtst en hij bouwt door de laatste paar variaties heen met echte onvermijdelijkheid, met de culminerende fuga die suggereert dat Barnatan, net als Igor Levit, zich helemaal thuis voelt in het midden van het contrapunt. Hij is ook prachtig opgenomen. Een winnaar!

The last time I reviewed Inon Barnatan in these pages he was playing Schubert (Avie, 11/13), and most impressive it was, too. Here is something rather less orthodox, but constantly engaging. The idea of creating a Baroque-style suite from different composers could, in the hands of a lesser artist, been a triumph of concept over realisation – do JS Bach, Barber and Ligeti really have much to say to each other? Well yes, as it turns out.

Barnatan brings an unexpected gentleness to the Bach E minor Toccata that opens this suite, at least until the vigorous closing fugue. From Germany to England, and an Allemande full of poise and warmth from Handel’s E major Fifth Suite (how cunningly the pianist puts together his key structure). Then on to Paris, initially staying in the Baroque era for a wonderfully intimate Courante by Rameau – not an easy composer to translate to the piano, though Barnatan sounds very natural, his ornamentation just so – and François Couperin’s superbly fleet homage to the Greek hunting goddess, Atalanta, from his second book of Pièces de clavecin, and then forwards in time to the 20th century for Ravel’s exuberantly acerbic Rigaudon from his wartime Tombeau de Couperin, simultaneously a homage to his French forebears and a tribute to fallen friends, in which Barnatatan finds a great contrast between hard-edged brilliance and the softer central section.

We move briefly back to London: Thomas Adès, like Ravel, loves to meld past with present and his Blanca Variations playfully do just that, in a back story involving a competition, an opera and a mythical composer named Paradis. This is just their second commercial recording and they’re knockout, bristling with invention and playfulness, in an action-packed six minutes. That liking for setting compositional challenges on which Adès thrives is equally evident in Ligeti, as we travel to Hungary and back to the mid-20th century. His Musica ricercata really took things to extremes, the first piece in the cycle based on just two pitches, the second on three, so by the time of the 10th and 11th pieces, here played in reverse order, you have 11 and 12 tones, the 10th devilishly acerbic, the 11th a solemn fugue. Again, Barnatan is unfazed by everything being thrown at him, his virtuosity always at the service of the music. Then to New York where, just a handful of years before Ligeti, Barber was writing a piano sonata for Vladimir Horowitz. The pianist insisted on a full-on dazzling finale and Barber served him up a 12-tone fugue demanding intellectual as well as physical virtuosity. Barnatan is palpably in his element, with a real clarity to his thinking and a whole range of colours and shadings from the most delicate pianissimos to stomping fortissimos.

Brahms’s Handel Variations take us back to Germany and, like the Ravel, represent one composer’s homage to another. I do find in some performances that they can sound somewhat short-winded, as a result of the constant reappearance of an ultra-brief theme and Brahms’s constantly shifting moods. But here they really work as a whole and Barnatan is as alive to the extravagantly virtuoso moments (Vars 1, 7 and 10 for instance) as to the lyrical ones (Vars 2, 11 and 19), while there’s a sense of playfulness to the mock-martial writing in, for instance, Var 6 that ensures it never becomes hectoring. The sudden shift to the minor (Var 13) is darkly etched and he builds through the last few variations with real inevitability, with the culminatory fugue suggesting that, in common with Igor Levit, Barnatan is utterly at home in the midst of counterpoint. He’s beautifully recorded too. A winner!