januari 2022

Bartók Bound, Vol. 2: String Quartets Nos. 3, 5 & 6

Ragazze Quartet

Ongelooflijk levendig Bartók-spel van het Ragazze Quartet, vol aangrijpende lichamelijkheid (prachtig vastgelegd) dat altijd de uitersten van de muziek lijkt te onderzoeken op een manier die uiterst verleidelijk aanvoelt.

Bij het recenseren van het eerste deel van Bartók-kwartetten met deze in Nederland gevestigde spelers bevestigde ik dat ‘het Ragazze Quartet zeker de mosterd haalt. Als deel 2 net zo goed is als dit, is er reden om te vieren’ (7/19). Gelukkig kan ik u voorstellen om het glas te heffen op dit tweede deel, dat, als het al iets is, nog beter is dan het eerste. Woorden of zinnen die ik toen gebruikte, zoals ‘dansend gedrag’, ‘verrukt mysterie’, ‘Messiaenische evocatie van vogelgezang’ en ‘punkachtige’ aanval, zijn hier evenzeer van toepassing. Een element van gebed ook in het Adagio molto en het Andante die de ‘coole’ syncopen van het Alla bulgarese centrale deel van het Vijfde Kwartet flankeren. Daarentegen is het centrum van het eerste deel een krankzinnige kick-around op een bopping soundtrack.

De introductie van het Derde Kwartet is een griezelige dialoog tussen vier, tot ergens voorbij de minuten, de Ragazze, die de intense stemvoering van de muziek grotendeels zonder vibrato realiseren, en meer woede dan mysterie uitstralen. Dan volgen de beladen ritmes van het tweede deel, hier geprojecteerd met onverbiddelijke agressie, de fuga (3'17") met maximale drive, voordat jankende portamento's genadeloos aanklampen. Kun je dit echt 'kamermuziek' noemen? Een vrij overbodige term in Bartóks geval, zou ik zeggen, hoewel de verontrustende intimiteit - vermengd met schunnige karikatuur - van het Zesde Kwartet, geschreven kort voordat de antifascistische componist zijn vaderland voorgoed verliet, ons verder meeneemt in Bartóks innerlijke wereld dan enig ander werk van hem.

Elk van de vier delen begint in een stemming van ontroostbare droefheid (die de finale volledig domineert). Maar na de emotionele wisselvalligheden van het eerste deel, waarin een gevoel van spel afwisselt met momenten van grote tederheid, breken de middelste twee delen het stramien van het genre: het tweede een soort lui marcherend equivalent van The Good Soldier vejk (Jaroslav Hašeks roman die de zinloosheid en futiliteit van militaire discipline en conflicten in het algemeen onderzoekt), met bizarre volksachtige cadensen en een afsluiting die balanceert op de rand van swing; en de derde een 'Burletta' (1'42") waarin de Ragazze streven naar maximale hilariteit, glijdend over de noten alsof ze met hun ogen rollen en geeuwen bij al het ganzenpasgeweld dat om hen heen plaatsvindt (Duitsland was al in de greep van het nazisme toen Bartók het stuk schreef). Evenzo in het cheesy mock-menuet op 5'55" in de finale van het Vijfde Kwartet, waarvan de opening ze vakkundig in de afsluiting van het vorige luide akkoord stoppen.

Het is er allemaal, in de muziek zelf - liefde, strijdlust, tederheid, ascese, atletisch vermogen, bedachtzaamheid - net zoals in Beethovens kwartetten. Voor het Ragazze Quartet is het vangen van de stemming alles, meer dan het puntjes op de i zetten en de t’s kruisen: daarvoor heb je de Emerson (DG, 12/88), de eerste opname van het Tokyo Quartet (DG Eloquence, 10/94) of de vroege Juilliard (Sony, 9/21) nodig, terwijl de Takács (Decca, 4/98) een werkbaar compromis vormen. Maar voor mij, met de Ragazze nog in mijn oren (het geluid zelf heeft een aanzienlijke aanwezigheid), ben ik ‘in the zone’, althans voorlopig, en daar blijf ik graag.

In reviewing the first volume of Bartók quartets featuring these Dutch-based players I affirmed that ‘the Ragazze Quartet certainly cut the mustard. If Vol 2 is as good as this, there’ll be cause to celebrate’ (7/19). Happily, I can suggest you raise a glass to this second volume which is, if anything, even finer than the first. Words or phrases that I used then such as ‘dancing demeanour’, ‘rapt mystery’, ‘Messiaenic evocation of birdsong’ and ‘punk-like’ attack apply equally here. An element of prayer, too, in the Adagio molto and Andante that flank the ‘cool’ syncopations of the Alla bulgarese central movement of the Fifth Quartet. By contrast, the centre of the first movement is a crazed kick-around set to a bopping soundtrack.

The introduction to the Third Quartet is an eerie dialogue among four until somewhere beyond the minute mark, the Ragazze, who realise the music’s intense voicing largely without vibrato, sporting anger rather than mystery. Next comes the second part’s fraught rhythms, projected here with unsparing aggression, the fugue (3'17") dispatched with maximum drive, before caterwauling portamentos claw away mercilessly. Can you really call this ‘chamber music’? A pretty redundant term in Bartók’s case, I’d say, though the unsettling intimacy – mixed in with ribald caricature – of the Sixth Quartet, written shortly before the anti-fascist composer left his homeland for good, transports us further into Bartók’s inner world than any other of his works.

Each of its four movements opens in a mood of inconsolable sadness (which dominates the finale completely). But after the emotional vicissitudes of the first movement, where a sense of play alternates with moments of great tenderness, the middle two movements break the genre’s mould: the second a sort of lazily marching equivalent of The Good Soldier vejk (Jaroslav Hašek’s novel exploring the pointlessness and futility of military discipline and conflict in general), with bizarre folk-like cadenzas and a close that balances on the edge of swing; and the third a ‘Burletta’ (1'42") in which the Ragazze push for maximum hilarity, sliding around the notes as if rolling their eyes and yawning at all the goose-stepping that’s going on around them (Germany was already in the throes of Nazism when Bartók wrote the piece). Similarly in the cheesy mock-minuet at 5'55" into the Fifth Quartet’s finale, the opening of which they skilfully tuck into the close of the previous loud chord.

It’s all here, in the music itself – love, belligerence, tenderness, asceticism, athleticism, thoughtfulness – just as it is in Beethoven’s quartets. For the Ragazze Quartet catching the mood is everything, more so than dotting Is and crossing Ts: for that you need the Emerson (DG, 12/88), the Tokyo Quartet’s first recording (DG Eloquence, 10/94) or the early Juilliard (Sony, 9/21), whereas the Takács (Decca, 4/98) represent a workable compromise. But for me, with the Ragazze still ringing in my ears (the actual sound has considerable presence), I’m ‘in the zone’, at least for the time being, and that’s where I’m happy to stay.