januari 2022

Messiaen: Orchestral Works (Live)

Bavarian Radio Symphony Orchestra o.l.v. Kent Nagano

Deze prachtige verzameling grootschalige werken van Messiaen, waaronder Poèmes pour Mi en een opmerkelijke La Transfiguration de Notre Seigneur Jésus-Christ, is briljant opgenomen.

Deze set wordt beschouwd als een pocketgeschiedenis van Messiaens grootschalige werk en kan nauwelijks worden verbeterd. We horen de nauwgezette training van de componist met Dukas in Poèmes pour Mi (1936-37), zijn meest gedurfde betrokkenheid bij de modernistische vernieuwingen van vorm en klankkleur na de oorlog, geleid door zijn leerlingen Boulez en Stockhausen in Chronochromie (1959-60) en vervolgens de hiëratische pracht van La Transfiguration (1965-69), die alle elementen van zijn creatieve wereld verenigt met een volledigheid van visie die nauwelijks wordt overtroffen door zijn opera over het leven van Sint Franciscus.

Alle vijf commerciële opnames van La Transfiguration voldoen aan de ambities van het stuk, maar die van Nagano is misschien wel de beste tot nu toe. Pierre-Laurent Aimard leidt het betoog in Messiaens interpretatie van ‘How lovely are thy dwell places’, het vijfde deel in het eerste van het tweetal septénaires van het werk, zonder een grof contrast te maken tussen het pianogedeelte en de gloeiende grandeur van de koortekst en het soepele legato van de commentaren van de solofluit en cello. Afgezien van Aimard worden alle solo-instrumentale partijen prachtig uitgevoerd door leden van het orkest.

De levendigheid van deze opnames manifesteert zich niet in hoesten of applaus, maar in de impuls van gebaren en de timing van pauzes, waardoor continuïteit ontstaat in wat anders ongelijksoortige of geïsoleerde episodes zouden kunnen worden, zowel in de meer weerbarstige stukken van Chronochromie als in de rituele ontvouwing van La Transfiguration. Ik waardeer ook het realistische concertzaalperspectief van Jenny Daviet's sopraan in Poèmes pour Mi, in evenwicht gebracht zodat haar sopraan in Pelléas-achtige verrukking verstrengelt met de orkestrale textuur in plaats van (zoals in Renée Fleming's Decca-opname - 6/12) erboven te zeilen.

Zowel de unisono gezongen melismas van La Transfiguration als de angstaanjagende complexiteit van Chronochromie vertrouwen voor hun effect op absolute ritmische precisie, en hier is Nagano's regie ongeëvenaard, zelfs Boulez in Cleveland niet voor Chronochromie. Wat sceptici echter wel tot de zaak kan bekeren, is het ‘BRSO-geluid’ dat bekend is van Kubelíks Mahler en Jansons’ Brahms, maar dat minder vaak voorkomt in modernistisch repertoire, dat ruwe randjes gladstrijkt zonder de massieve schaal en het gevoel van verwondering te verminderen die Messiaen oproept om de poorten van de hemel uit te beelden in het vijfde deel van de tweede septénaire. Nagano’s ingebedde connectie met deze muziek wordt in het boekje versterkt door een persoonlijke memoires; op zichzelf al inzichtelijk, maar een schamele compensatie voor een volledig verslag van de muziek. Gezongen teksten zijn in miniatuur afgedrukt. Anders mag u de set niet missen.

Considered as a pocket history of Messiaen’s large-scale writing, this set could hardly be improved upon. We hear the composer’s fastidious training with Dukas in Poèmes pour Mi (1936 37), his boldest engagement with the post-war modernist innovations of form and timbre led by his pupils Boulez and Stockhausen in Chronochromie (1959 60) and then the hieratic splendour of La Transfiguration (1965 69), which unifies all the elements of his creative world with a wholeness of vision hardly even surpassed by his opera on the life of St Francis.

All five commercial recordings of La Transfiguration live up to the ambitions of the piece, but Nagano’s might be the finest yet. Pierre-Laurent Aimard leads the argument in Messiaen’s take on ‘How lovely are thy dwelling places’, the fifth movement in the first of the work’s pair of septénaires, without making a crude contrast between the piano part and the glowing grandeur of the choral writing and the supple legato of the commentaries from solo flute and cello. Aside from Aimard, all the solo instrumental parts are beautifully taken by members of the orchestra.

The liveness of these recordings manifests itself not in coughing or applause but in the impetus of gestures and timing of pauses, bringing continuity to what can otherwise become disparate or isolated episodes, both in the more rebarbative stretches of Chronochromie and in the ritual unfolding of La Transfiguration. I also appreciate the realistic concert-hall perspective of Jenny Daviet’s soprano in Poèmes pour Mi, balanced so that her soprano entwines in Pelléas-like rapture with the orchestral texture rather than (as in Renée Fleming’s Decca recording – 6/12) sailing above it.

Both the unison chanted melismas of La Transfiguration and the fearsome complexities of Chronochromie rely for their effect on absolute rhythmic precision, and here Nagano’s direction is second to none, not even Boulez in Cleveland for Chronochromie. What may convert sceptics to the cause, however, is the ‘BRSO sound’ familiar from Kubelík’s Mahler and Jansons’s Brahms, say, but less often encountered in modernist repertoire, which smooths off rough edges without diminishing the massive scale and sense of wonder evoked by Messiaen to depict the gates of Heaven in the fifth movement of the second septénaire. Nagano’s embedded connection with this music is reinforced in the booklet by a personal memoir; insightful in itself but scant compensation for a full account of the music. Sung texts are printed in miniature. Otherwise, the set is not to be missed.