december 2023

Weinberg: Dawn; Symphony No. 12

BBC Philharmonic o.l.v. John Storgårds

De voortdurende herwaardering van Weinberg gaat verder met deze krachtige opname van John Storgårds en de BBC Philharmonic, een waarschuwing voor zijn rijke orkestrale texturen.

Mieczysław Weinberg was een productieve componist, dus hoewel veel van zijn stukken de afgelopen 30 jaar zijn heropgevoerd, ontbreekt het ons nog steeds aan een duidelijk overzicht van zijn output. We kunnen de muziek die we kennen echter in twee grove categorieën plaatsen: de stukken die klinken als Sjostakovitsj en de stukken die dat niet doen. Op deze cd hebben we stukken van beide kanten van deze kloof. Dawn, geschreven ter ere van de 40e verjaardag van de Revolutie (1957), klinkt alsof het net zo goed bij Sjostakovitsj' 1905 zou kunnen horen. Daarentegen verkent Weinbergs monumentale Twaalfde symfonie een opvallend originele klankwereld, ook al is het opgedragen aan de nagedachtenis van Sjostakovitsj. De cd is een welkome uitloper van het lopende werk aan Sjostakovitsj' symfonieën door John Storgårds en de BBC Philharmonic, en toont hetzelfde hoge niveau van stilistisch onderscheidingsvermogen en emotionele betrokkenheid.

Dawn lijkt de gebruikelijke koers te volgen van Sovjetstukken die de Revolutie uitbeelden, uit de kapitalistische duisternis en strijd naar het heldere licht van het socialisme, maar de laatste fase is vreemd genoeg kort. Weinberg speelde zijn sterke kanten, van somberheid en angst, en het stuk is doordrenkt met begrafenis- en militaire marsritmes in suggestieve instrumentale combinaties. De BBC Philharmonic boeit de luisteraar vanaf het begin, met het prachtige diepe strijkersgeluid van de openingsmaten, en we vervolgen onze aangrijpende sonische reis die ver afdwaalt van de gebaande paden van het socialistisch realisme.

Weinbergs Symphony No 12 is een partituur van een uur uit de late jaren 70, een intimiderend stuk dat helaas een einde maakte aan de lange artistieke relatie van de componist met de dirigent Kirill Kondrashin, die een herschrijving eiste (dit en andere fascinerende feiten zijn te vinden in de uitstekende notities in het boekje van David Fanning). De symfonie begint met krachtige unisonogebaren die noch harmonisch noch ritmisch verwant zijn aan Sjostakovitsj. In plaats daarvan lijkt Weinberg rechtstreeks te putten uit enkele van Sjostakovitsj' invloeden. Er is het bijna-atonale contrapunt uit de jaren twintig van Hindemith en Krenek (te horen in Sjostakovitsj' Vierde symfonie en enkele late werken), samen met hints van Mahler. Het eerste deel eindigt bijvoorbeeld met een soort Mahleriaans pleidooi, maar dit is een van de weinige lyrische passages. De langzame episodes zijn spaarzaam gescoord en ascetisch, terwijl er elders agressie en groteskerie is. Opvallend bij dit alles is een naïeve marimbamelodie die verwijst naar het Sjostakovitsj-lied 'Onsterfelijkheid' uit de Michelangelo Suite, maar zelfs deze interageert met het somberdere materiaal in enkele opvallend mysterieuze passages.

Weinbergs fascinerende tapijt van kleuren en texturen vormt een adembenemend ‘concert voor orkest’ (zoals Fanning zegt) en deze opname doet dat volledig recht. Er zijn geweldige solo’s, intense gesprekken tussen orkestgroepen, zwangere pauzes en raadselachtige momenten. Hoe het allemaal samenhangt, is bij de eerste luisterbeurt misschien niet duidelijk, maar de muziek dwingt de luisteraar om de ervaring te herhalen.

Mieczysław Weinberg was a prolific composer, so even though many of his pieces have been revived over the past 30 years, we still lack a clear overview of his output. We can, though, place the music we know into two crude categories: those pieces that sound like Shostakovich and those that do not. On this disc we have pieces from both sides of this divide. Dawn, written for celebrations of the 40th anniversary of the Revolution (1957), sounds as if it could as easily belong to Shostakovich’s 1905. By contrast, Weinberg’s monumental Twelfth Symphony explores a strikingly original sound world, even though it is dedicated to the memory of Shostakovich. The disc is a welcome offshoot from the ongoing work on Shostakovich’s symphonies by John Storgårds and the BBC Philharmonic, and displays the same high level of stylistic discernment and emotional commitment.

Dawn seems to follow the usual course of Soviet pieces portraying the Revolution, emerging from capitalist darkness and struggle through to the bright light of socialism, but the last phase is strangely brief. Weinberg was playing his strong suits, of gloom and anxiety, and the piece is saturated with funereal and military march rhythms in evocative instrumental combinations. The BBC Philharmonic engage the listener from the outset, with the beautiful deep string sound of the opening bars, and we continue on a gripping sonic journey that strays far from the well-worn paths of socialist realism.

Weinberg’s Symphony No 12 is an hour‑long score from the late 1970s, an intimidating piece that unfortunately ended the composer’s long artistic relationship with the conductor Kirill Kondrashin, who demanded a rewrite (this and other fascinating facts are to be found in David Fanning’s excellent booklet notes). The symphony begins with powerful unison gestures that are neither harmonically nor rhythmically akin to Shostakovich. Instead, Weinberg seems to draw directly from some of Shostakovich’s influences. There is the near-atonal 1920s counterpoint of Hindemith and Krenek (to be heard in Shostakovich’s Symphony No 4 and some late works), together with hints of Mahler. The first movement, for example, ends with a kind of Mahlerian plea, but this is one of the few lyrical passages. The slow episodes are sparsely scored and ascetic, while elsewhere there is aggression and grotesquerie. Standing out from all of this is a naive marimba melody that refers to the Shostakovich song ‘Immortality’ from the Michelangelo Suite, but even this interacts with the gloomier material in some strikingly mysterious passages.

Weinberg’s fascinating tapestry of colours and textures forms a breathtaking ‘concerto for orchestra’ (as Fanning says) and this recording does it full justice. There are great solos, intense conversations between orchestral groups, pregnant pauses and enigmatic moments. How it all hangs together may be unclear on a first listening but the music compels the listener to repeat the experience.