december 2023
Debussy: Études & Pour le piano
Steven Osborne
Steven Osborne brengt buitengewone kleur, karakterisering en verbeeldingskracht naar dit album met Debussy’s werken voor solopiano, en het opgenomen geluid is absoluut fantastisch.
Ik hoorde Steven Osborne Debussy's Études live spelen tijdens een lunchconcert in Wigmore Hall vorig jaar, dus mijn verwachtingen voor de opname die binnen enkele dagen werd gemaakt, waren hooggespannen – verwachtingen die wonderwel zijn overtroffen. Wat een geweldige manier om deze buitengewone herwaardering van Debussy's solopianomuziek af te sluiten.
Osborne rondt de cd af met Pour le piano, waarvan de openingsbeweging een wilde elan heeft, de laatste in een opwindend tempo zonder verlies van detail, in contrast met een innerlijke Sarabande met een perfecte balans van evenwicht en tederheid. Vanaf hier reizen we naar een weemoedig La plus que lente, een opvallend angstige Berceuse héroïque, waarvan de datum uit 1914 heftig in beeld komt, voordat het eindigt met Roy Howats realisatie van een eerdere (heel andere) versie van Debussy's 11e Étude, die ontroerend in het niets verdwijnt en laat zien hoe ver de componist nog aan het experimenteren was - er is weinig gemeen tussen deze en de uiteindelijke vervanging, behalve het gebruik van arpeggio's.
Maar terug naar de gepubliceerde Études: het eerste dat genoemd moet worden, is hoe ideaal de Steinway klinkt, fantastisch ontworpen door David Hinitt samen met Osbornes vaste producer, de altijd scherpzinnige Andrew Keener (en er is geen waarneembare verschuiving in geluid voor La plus que lente, uit een andere sessie met engineer Arne Akselberg en producer Stephen Johns). Deze 12 stukken worden, in Osbornes handen, een ware visie op kleuren en karakters, die ze ver boven hun alledaagse titel verheffen; soms voelen ze alsof ze, net als Debussy's Préludes, een titel zouden moeten krijgen. In eerste instantie was ik tevreden met het louter bewonderen van zijn pianistische tovenarij, maar ze vergelijken met lang gekoesterde maatstaven is nog onthullender. De eerste, ‘Pour les cinq doigts’, laat Osborne net zo snel horen als Uchida in haar klassieke opname, en net zo nerveus bij de Poco meno mosso (1'47"); naast hen is Aimard meer bestudeerd, zowel in tempo als stemming. Osborne voegt aan de mix een gedurfd gebruik van het aanhoudende pedaal toe, wat culmineert in een opwindend strepitoso opwaartse schaal, de laatste akkoorden passend scherp van rand.
Dat is slechts één voorbeeld – mijn luisternotities gingen pagina's lang door. Telkens weer waren er details die het oor streelden met hun frisheid, en die voor het eerst de anarchistische genialiteit van Debussy's visie onthulden. De enorme moeilijkheid van nr. 6, ‘Pour les huits doigts’, bijvoorbeeld, ontvouwt zich hier met een golvend gemak dat volkomen verleidelijk is, de melodie wordt met volledige natuurlijkheid uit de zoemende zestiende noten getrokken. Dit is een van de hoogtepunten van Uchida's set, gespeeld met een buitengewone finesse en vrijwel geen sustainpedaal. Pollini gaat hier meer over perfectie van uitvoering en de speelse afsluiting van de etude is kort van geest vergeleken met Uchida of Osborne.
Terwijl de grote Italiaan hier een set van ultra-geraffineerde stukken presenteert die verschillende technische uitdagingen aanpakken, zijn Uchida en Osborne veel meer geïnteresseerd (lijkt mij) in het halen van deze stukken uit de oefenruimte en ze in een theater te plaatsen. In nr. 5, ‘Pour les octaves’, bijvoorbeeld, varieert Osborne van een bijna Rachmaninoviaanse grandeur in de akkoordenschriftuur, via het lichtvoetig (letterlijk) maken van het droge, afstandelijke schrift (vanaf 0'57"), tot een heerlijk sarcastisch einde. Deze etude is overigens een zeldzaam voorbeeld van een verkeerde inschatting van Uchida, die onnodig traag en wereldmoe lijkt.
De pure verbeeldingskracht die Osborne in opeenvolgende etudes legt, betekent dat elk ervan zijn eigen wereld bewoont: in ‘Pour les degrés chromatiques’, waarmee Boek 2 begint, is er een enorm contrast tussen de zoemende chromatische beweging die het in beweging zet, het Puckish gevoel voor spel en de plotselinge, bijna schokkende momenten waarop de scherpe kwaliteiten oplossen in warmte, waarbij Osborne deze effecten onderstreept met subtiel pedaalwerk. Uchida is hier over het algemeen droger, en mengt absolute helderheid en boog ondeugendheid, maar het is Osborne die het grootste ongemak oproept. Ook in nr. 8 wordt het pedaal bijna een personage op zichzelf, de coloristische mogelijkheden van de etude worden blootgelegd en met een vloeiende, bijna improvisatorische feel die eraan ten grondslag ligt.
Ook in deze nieuwe set is veel menselijkheid te vinden: ‘Pour les notes répétées’ (nr. 9) vindt Aimard een beetje preuts, Pollini een strak gezicht en Uchida heerlijk anarchistisch; in deze mix vindt Osborne een toenemend gevoel van pathos, verwijzend naar misschien Stravinsky’s verduisterde marionet Petrushka.
De laatste etude, ‘Pour les accords’, kan, met zijn onhandig geplaatste akkoorden, een louter schreeuwfestijn worden in de handen van mindere muzikanten. Het is verstandig om het niet te overhaast te doen, maar Osborne heeft daar geen boodschap aan en toont een opwindende spierkracht die scherp contrasteert met de tinten van de Lento molto rubato.
Uchida regeert al meer dan drie decennia oppermachtig in dit repertoire; nu denk ik echter dat Osborne de kroon kan pakken. Het voelt allemaal heel persoonlijk, zelfs tot aan de cd-hoes, van een textielontwerp van een andere visionair – Charles Rennie Mackintosh – dat eigentijds is met Debussy’s Études en een eerbetoon is aan het Schotse erfgoed van de pianist zelf.
I heard Steven Osborne performing Debussy’s Études live at a Wigmore Hall lunchtime concert last year, so my expectations for the recording made within days of it were high – expectations that have been wonderfully exceeded. What a magnificent way to conclude this extraordinary reappraisal of Debussy’s solo piano music.
Osborne rounds out the disc with Pour le piano, whose opening movement has a wild élan to it, the final one taken at a thrilling pace without loss of detail, contrasting with an inner Sarabande with a perfect balance of poise and tenderness. From here we travel to a wistful La plus que lente, a strikingly angst-filled Berceuse héroïque, its 1914 date brought violently into focus, before closing with Roy Howat’s realisation of an earlier (quite different) version of Debussy’s 11th Étude, which touchingly fades away to nothing and demonstrates just how far the composer was still experimenting – there being little in common between this and its eventual replacement beyond the use of arpeggios.
But back to the published Études: the first thing to mention is how ideal the Steinway sounds, superbly engineered by David Hinitt together with Osborne’s regular producer, the ever sharp-eared Andrew Keener (and there’s no discernible shift in sound for La plus que lente, from a different session with engineer Arne Akselberg and producer Stephen Johns). These 12 pieces become, in Osborne’s hands, a veritable vision of colours and characters, elevating them far above their workaday title; at times they feel as if they should, like Debussy’s Préludes, have titles appended to them. At first, I was content merely to marvel in his pianistic sorcery, but comparing them with long-held benchmarks is even more revealing. The first, ‘Pour les cinq doigts’, finds Osborne as fleet as Uchida in her classic recording, and just as skittish at the Poco meno mosso (1'47"); alongside them Aimard is more studied both in tempo and mood. Osborne adds to the mix bold use of the sustaining pedal, culminating in a thrillingly strepitoso upward scale, the final chords suitably sharp-edged.
That’s just one example – my listening notes went on for pages. Time and again there were details that tickled the ear with their freshness, revealing as if for the first time the anarchic brilliance of Debussy’s vision. The prodigious difficulty of No 6, ‘Pour les huits doigts’, for instance, here unfolds with a billowing ease that is utterly seductive, the melody pulled out of the whirring demisemiquavers with complete naturalness. This is one of the high points of Uchida’s set, played with an extraordinary finesse and virtually no sustaining pedal. Pollini here is more about perfection of execution and the étude’s playful sign-off is short on wit compared to Uchida or Osborne.
Whereas the great Italian presents here a set of ultra-refined pieces addressing different technical challenges, Uchida and Osborne are much more interested (it seems to me) in taking these pieces out of the practice room and putting them in a theatre. In No 5, ‘Pour les octaves’, for instance, Osborne ranges from an almost Rachmaninovian grandeur in the chordal writing, via making light (literally) work of the dry-textured, detached writing (from 0'57"), to a deliciously sardonic ending. This étude, incidentally, is a rare instance of misjudgement on Uchida’s part, seeming unduly slow and world-weary.
The sheer imagination that Osborne brings to successive études means that each one very much inhabits its own world: in ‘Pour les degrés chromatiques’, which begins Book 2, there’s enormous contrast between the whirring chromatic movement that sets it in motion, the Puckish sense of play and the sudden, almost shocking moments when its acerbic qualities dissolve into warmth, Osborne underlining these effects with subtle pedalling. Uchida is altogether drier here, blending absolute clarity and arch mischievousness, but it’s Osborne who conjures the greater unease. In No 8, too, the pedal becomes almost a character in its own right, the colouristic possibilities of the étude laid bare, and with a fluid, almost improvisatory feel underpinning it.
There’s great humanity to be found in this new set, too: ‘Pour les notes répétées’ (No 9) finds Aimard a little straitlaced, Pollini po-faced and Uchida deliciously anarchic; into this mix, Osborne finds an increasing sense of pathos, referencing perhaps Stravinsky’s benighted puppet Petrushka.
The final étude, ‘Pour les accords’, can, with its awkwardly placed chords, become a mere shout-fest in the hands of lesser musicians. The smart move is not to take it too fast but Osborne is having none of that, displaying a thrilling muscularity that contrasts piquantly with the hues of the Lento molto rubato.
Uchida has reigned supreme in this repertoire for more than three decades; now, though, I think Osborne can take the crown. It all feels entirely personal, even down to the CD cover, of a textile design by another visionary – Charles Rennie Mackintosh – that is contemporary with Debussy’s Études and pays homage to the pianist’s own Scottish heritage.