oktober 2023

Infinite Voyage

Emerson String Quartet & Barbara Hannigan & Bertrand Chamayou

Wat een tot nadenken stemmende manier om 40 jaar uitmuntendheid te bekronen: vergezeld door Barbara Hannigan en Bertrand Chamayou als gasten, klinken de Emersons aan het einde net zo vitaal als aan het begin van hun veelgeprezen carrière.

Het afscheid van het Emerson Quartet van de opnames na hun pensionering na een onderscheiden carrière van 40 jaar verschilt opvallend van hun Beethoven-Schubert afscheid dat gepland stond voor de concertzaal. Na decennialang te hebben uitgeblonken met hun interpretaties van klassiekers uit de 18e en 19e eeuw, hebben ze nu de krachten gebundeld met Barbara Hannigan voor een programma met drie werken uit de 20e eeuw, waarbij ze een paar expressionistische strijkkwartetten naast twee zelden gehoorde vocale stukken plaatsen, minder turbulent in textuur maar niet minder intens op hun heel verschillende manieren.

Ernest Chausson wordt steevast in een hokje gestopt als een Franse Wagneriaan, en zijn Chanson perpétuelle (1897) komt meer over als een dramatische scène dan als een reeks liederen. Het is misschien nog dramatischer in de versie met orkest, maar de alternatieve begeleiding voor piano en strijkkwartet heeft voldoende diepte van expressie om te passen bij de flexibel uitgebalanceerde vorm van het geheel. De generieke associaties met klaagzang worden weerspiegeld in de vier korte delen van Hindemiths Melancholie (1917-19), waarin gedichten van Christian Morgenstern worden gebruikt om een ​​vriend van de componist te herdenken die in de Eerste Wereldoorlog is omgekomen. Hindemith was pas 22 toen hij eraan begon en de muziek heeft niets van de gedurfde, brutale stijl die hij in de jaren twintig gebruikte. Het lijkt eerder een voorbode te zijn van de stralende lyriek van zijn beste latere composities, zoals de opera en symfonie van Mathis der Maler.

Het is in belangrijke werken van Berg en Schönberg dat het Emerson Quartet op de voorgrond treedt, met opnames van bewonderenswaardige helderheid in de meest ingewikkelde texturen en met al hun speciale vermogen om de volledige rijkdom en ernst van het muzikale materiaal te projecteren. Bergs Opus 3 (1910) is misschien een studentenwerk, maar als een diep persoonlijk antwoord op de romantische complicaties van zijn vroege leven belichaamt het een opmerkelijke worsteling tussen overstromende emoties en het soort rigoureuze aandacht voor zaken van techniek en uitvoering waar zijn mentor Schönberg op aandrong. Dit vroege kwartet zou ook Bergs reacties kunnen weerspiegelen op het recente tweede kwartet van zijn leraar (1907-08), dat diep verweven is met Schönbergs huwelijkse kwellingen ten tijde van de liaison van zijn vrouw met de expressionistische schilder Richard Gerstl. Niet tevreden met het sarcastisch introduceren van het straatlied ‘Ach, du lieber Augustin’ in het tweede deel, dat ‘alles verloren is’ verklaart, liet Schönberg de tot dan toe vaste identiteit van het kwartetgenre in twee laatste delen varen, en vroeg om een ​​dramatische sopraan om de wanhopige en vervolgens extatische teksten van Stefan George te declameren, waarin zinnen als ‘Ik ben opgelost in wervelende klanken’ en, nog raadselachtiger, ‘Ik ben slechts een gebrul van de heilige stem’ gepaard gaan met een bijna hysterische euforie – klanken die een radicaal nieuw soort muziek verdoezelen maar er vervolgens afstand van nemen.

Hoe radicaal en hoe nieuw Schönberg de rest van zijn leven als componist zou zijn, zou hij confronteren. Maar geen enkele zanger in Op. 10 kan Barbara Hannigan overtreffen in het ontleden van de brandende mix van primitieve en spiritueel ambitieuze gemoedstoestanden, tot het uiterste geëvenaard door de nauwgezette afbakening van de massale scherven van motivische elementen die de muziek uitwerpt in zijn zoektocht naar transcendentie door Emerson. Misschien wel het meest memorabele kenmerk van deze interpretatie van een veel opgenomen werk is het gevoel dat het geeft van een overweldigende emotionele implosie. De Emersons benaderen de partituur alsof het nieuw is, vers van de pers, en door dat te doen herscheppen ze het gevoel van buitensporige extravagantie dat het vroege publiek zo ongemakkelijk maakte. Met name de terugkeer naar tonale, instrumentale gezond verstand aan het einde – de stem zwijgt – lijkt meer dan gewoonlijk voorlopig, onmogelijk voor te stellen als in staat om heel lang te blijven bestaan ​​na deze uiterst onstabiele conclusie. Het Emerson Quartet had nauwelijks een geschiktere compositie kunnen kiezen om de speciale prestaties en de eindeloze uitdagingen van hun gekozen medium te omvatten.

The Emerson Quartet’s farewell to recording on their retirement after a distinguished 40-year career is strikingly different from their Beethoven-Schubert farewell planned for the concert hall. Having excelled over the decades with their interpretations of 18th- and 19th-century classics, they have now joined forces with Barbara Hannigan for a programme including three 20th-century works, placing a pair of expressionistic string quartets alongside two rarely heard vocal pieces, less turbulent in texture but no less intense in their quite different ways.

Ernest Chausson is invariably pigeonholed as a French Wagnerian, and his Chanson perpétuelle (1897) comes across more as a dramatic scena than as a sequence of songs. It may well be even more dramatic in its version with orchestra, but the alternative accompaniment for piano and string quartet has ample depth of expression to fit with the flexibly balanced form of the whole. Its generic associations with lament are echoed in the four short sections of Hindemith’s Melancholie (1917 19), which sets poems by Christian Morgenstern to memorialise a friend of the composer’s killed in the First World War. Hindemith was only 22 when he began it, and the music has none of the bold, brash style he exploited during the 1920s. Rather, it seems to foreshadow the luminous lyricism of his best later compositions, such as the Mathis der Maler opera and symphony.

It is in major works by Berg and Schoenberg that the Emerson Quartet come to the fore, with recordings of admirable clarity in the most convoluted of textures and with all their special ability to project the full richness and seriousness of the musical material. Berg’s Op 3 (1910) may be a student work but as a deeply personal response to the romantic complications of his early life it embodies a remarkable tussle between overflowing emotion and the kind of rigorous attention to matters of technique and execution insisted on by his mentor Schoenberg. This early quartet could also reflect Berg’s reactions to his teacher’s own recent second quartet (1907 08), deeply entangled as this is with Schoenberg’s marital torments at the time of his wife’s liaison with the expressionist painter Richard Gerstl. Not content with sardonically introducing into the second movement the street song ‘Ach, du lieber Augustin’, which declares ‘all is lost’, Schoenberg abandoned the quartet genre’s hitherto fixed identity in two final movements, calling for a dramatic soprano to declaim the despairing then ecstatic texts by Stefan George in which phrases such as ‘I am dissolved in swirling sounds’ and, even more enigmatically, ‘I am only a roaring of the holy voice’ are matched with an almost hysterical euphoria – sounds that adumbrate but then step back from a radically new kind of music.

Just how radical to be, and just how new, Schoenberg would spend the rest of his composing life confronting. But no singer in Op 10 can surpass Barbara Hannigan in anatomising its searing mix of primitive and spiritually aspiring states of mind, matched to the hilt by the Emerson’s close-knit delineation of the massed shards of motivic elements the music throws out in its quest for transcendence. Perhaps the most memorable characteristic of this interpretation of a much-recorded work is the sense it gives of an overwhelming emotional implosion. The Emersons come to the score as if it were new, hot from the press, and in doing so they recreate the sense of inordinate extravagance that made early audiences so uneasy. In particular, the return to tonal, instrumental sanity at the end – the voice silent – seems more than usually provisional, impossible to imagine as able to persist for very long beyond this supremely unstable conclusion. The Emerson Quartet could hardly have chosen a more appropriate composition to encapsulate the special achievements as well as the endless challenges of their chosen medium.