september 2023

Schmittbaur: Symphonies

L’Arte del Mondo o.l.v. Werner Ehrhardt

Nieuwe muziek voor mij, maar wat een glorieuze ontdekking – de 18e-eeuwse componist Schmittbaur kon zich geen betere pleitbezorging wensen dan van Werner Ehrhardt en L’Arte del Mondo.

De historisch waardevolle DG ‘Mozarts Mannheim’-release arriveert gehuld in een gewaad van academische autoriteit. ‘Mozarts correspondentie onthult hoe hij de leidende muzikanten van het hoforkest van Mannheim ontmoette’, zo wordt ons verteld; verder dat ‘er mensen waren zoals [Christian] Cannabich met wie hij bevriend raakte, van wie hij afstand hield en mensen zoals [Georg Joseph] Vogler voor wie hij een zekere vijandigheid koesterde’. Cannabichs Symfonie nr. 55 opent plechtig, hoewel er binnen de grenzen ervan genoeg licht en schaduw is. Het Sextet in Bes voor fluit, hobo, viool, altviool, fagot en cello van Carl Joseph Toeschi getuigt van een behoorlijke hoeveelheid innerlijke dialoog die opborrelt en er is een aangenaam, zij het flauw Vioolconcert van Christian Danner, waarin de solist (de muziekdirecteur en leider van het Freiburger Barockorchester Gottfried von der Goltz) op het doek danst en elders aanzienlijke behendigheid toont in snelle passages.

Wat Mozart zelf betreft, het recitatief en de aria voor sopraan en orkest Alcandro, lo confesso … Non so d’onde viene, K294, laat de muzikaal responsieve Nicole Chevalier schone trillers horen op een heldere, rijke toon. En dan is er nog de Symfonie in C, K208/102, met een vleugje van een Mannheim-crescendo bij de opening en het charmante centrale Andantino gereconstrueerd door Bärbel Pelker. Zoals DG's uitstekende annotator Rüdiger Thomsen Fürst uitlegt, is het openingsdeel de Sinfonia van het dramma per musica Il re pastore, K208, dat voor het eerst werd uitgevoerd in Salzburg in 1775, terwijl het charmante langzame deel de openingsaria van de opera is, met Aminta's zanglijn herschreven voor een solo hobo. Alleen de laatste Presto assai is nieuw.

Het programma opent assertief met muziek van Vogler en bevat ook een dramatisch stuk van Ignaz Holzbauer, de ouverture tot Der Kaufmann von Smyrna van de eerste en de ouverture van de laatste tot Günther von Schwarzburg. De Vogler-, Cannabich-, Danner- en Toeschi-items zijn allemaal première-opnamen. Met winnende uitvoeringsnormen en uitzonderlijk fijn geluid (met name rijk aan het basuiteinde van het spectrum), is dit een interessant programma dat een waardevolle context biedt voor de Mozart van die periode.

Een andere componist wiens werk het model van de Mannheimer School volgt, is een echte originele, in Bamberg geboren Joseph Aloys Schmittbaur (1718-1809), die naast componist ook kapelmeester, instrumentenmaker en muziekleraar was. Van de drie Opus 2-symfonieën die L’Arte del Mondo onder Werner Ehrhardt programmeerde, is nr. 3 in Bes misschien wel het meest direct aansprekend, een opvallend stuk en de ideale ‘volgende stap’ voor degenen die van Haydns Hoornsignaal-symfonie houden (ongeveer 10 jaar eerder geschreven), met zijn heraldische hoorns, brutale tutti-passages in het eerste deel, ‘oompah’-begeleide walsende Allegretto-deel in het tweede deel (er zijn toespelingen op Haydns ‘Keizershymne’), gedurfde Menuetto met een harmonisch uitreikend trio en wild rennende Presto assai-finale. Hoorns overheersen opnieuw in een groot deel van de E flat Symphony, Op 2 nr. 1, met zijn sierlijk melodieuze tweede deel, terwijl hobo's een prominente rol spelen in de Symphony in F, Op 2 nr. 2, zeker in zijn krachtig Mozartiaanse eerste deel.

Ons wordt verteld dat de Symphony in C tot een latere periode in Schmittbaurs creatieve ontwikkeling behoort (met ongeveer 20 jaar). De ondertitel is intrigerend genoeg 'Ter gelegenheid van het huwelijk van de prinses', omdat Caroline, de oudste dochter van de prins van Baden en later de eerste koningin van Beieren, op 9 maart 1797 in Karlsruhe trouwde met hertog Maximilian Joseph van Zweibrücken-Birkenfeld. Het was voor haar huwelijk dat Schmittbaur deze kleurrijke, luchtige symfonie schreef, die net als Haydn jaren eerder met onze verwachtingen speelt. Probeer de furieuze Prestissimo finale als voorbeeld van Schmittbaur die op volle toeren draait. Dit is een geweldige schijf (opnieuw met première-opnames), met muziek van hoog kaliber en uitvoeringen van L’Arte del Mondo die nauwelijks overtroffen kunnen worden.

The historically valuable DG ‘Mozart’s Mannheim’ release arrives swathed in a robe of academic authority. ‘Mozart’s correspondence reveals how he encountered the leading musicians of the Mannheim court orchestra’, we’re told; furthermore that ‘there were those such as [Christian] Cannabich with whom he became friends, those from whom he remained distant and those such as [Georg Joseph] Vogler for whom he harboured a certain animosity’. Cannabich’s Symphony No 55 opens ceremoniously, though there’s plenty of light and shade within its borders. Carl Joseph Toeschi’s Sextet in B flat for flute, oboe, violin, viola, bassoon and cello witnesses a fair amount of inner dialogue bubbling away and there’s a pleasant if bland Violin Concerto by Christian Danner, where the soloist (the Freiburg Baroque Orchestra’s music director and leader Gottfried von der Goltz) dances on to the canvas and elsewhere shows considerable agility in fast passagework.

As for Mozart himself, the recitative and aria for soprano and orchestra Alcandro, lo confesso … Non so d’onde viene, K294, finds the musically responsive Nicole Chevalier delivering clean trills aboard a bright, rich tone. And then there’s the Symphony in C, K208/102, with its hint of a Mannheim crescendo near the opening and the charming central Andantino reconstructed by Bärbel Pelker. As DG’s excellent annotator Rüdiger Thomsen Fürst explains, the opening movement is the Sinfonia to the dramma per musica Il re pastore, K208, which was first performed in Salzburg in 1775, while the charming slow movement is the opening aria from the opera, with Aminta’s vocal line rewritten for a solo oboe. Only the final Presto assai is new.

The programme opens assertively with music by Vogler and also includes a dramatic piece by Ignaz Holzbauer, the overture to Der Kaufmann von Smyrna by the former and the latter’s overture to Günther von Schwarzburg. The Vogler, Cannabich, Danner and Toeschi items are all premiere recordings. With winning performance standards and exceptionally fine sound (notably rich at the bass end of the spectrum), this is an interesting programme that provides a valuable context for the Mozart of the period.

Another composer whose work follows the model of the Mannheim School is a genuine original, Bamberg-born Joseph Aloys Schmittbaur (1718-1809), who as well as being a composer was a Kapellmeister, instrument maker and music teacher. Of the three Op 2 symphonies programmed by L’Arte del Mondo under Werner Ehrhardt, perhaps the most immediately appealing is No 3 in B flat, a striking piece and the ideal ‘next step’ for those with a taste for Haydn’s Hornsignal Symphony (written around 10 years earlier), with its heraldic horns, brash first-movement tutti passages, ‘oompah’-accompanied waltzing Allegretto second movement (there are allusions to Haydn’s ‘Emperor’s Hymn’), bold Menuetto with a harmonically outreaching Trio and wildly scampering Presto assai finale. Horns again predominate for much of the E flat Symphony, Op 2 No 1, with its gracefully mellifluous second movement, while oboes play a prominent role in the Symphony in F, Op 2 No 2, certainly in its vigorously Mozartian first movement.

We’re told that the Symphony in C belongs to a later period in Schmittbaur’s creative development (by roughly 20 years). It is intriguingly subtitled ‘On the Occasion of the Princess’s Marriage’, the reason being that Caroline, the eldest daughter of the prince of Baden and later Bavaria’s first queen, married Duke Maximilian Joseph of Zweibrücken-Birkenfeld on March 9, 1797, in Karlsruhe. It was for her marriage that Schmittbaur wrote this colourful, light-hearted symphony, which toys with our expectations much as Haydn had done years earlier. Try the furious Prestissimo finale as an example of Schmittbaur firing off on all cylinders. This is an altogether terrific disc (again featuring premiere recordings), with music of a high calibre and performances by L’Arte del Mondo that could hardly be bettered.