september 2023
Tchaikovsky: Symphony No 5 & Schulhoff: Five Pieces
Pittsburgh Symphony Orchestra o.l.v. Manfred Honeck
Ik verwacht uitmuntendheid, in opwindend geluid, van alle nieuwe albums van Manfred Honeck en de Pittsburgh SO – deze opname van Tsjaikovski en Schulhoff is daarop geen uitzondering.
Manfred Honeck is sinds 2008 muziekdirecteur van het Pittsburgh Symphony, en in die tijd hebben ze samen veel cd's uitgebracht op Reference Recordings, waaronder verschillende die erkenning hebben gekregen als Editor's Choice: Dvořák, Mahler en 'Promethean' Beethoven (zoals beschreven door Richard Osborne, 12/15) en anderen. Van hun Tsjaikovski-symfonieën vond ik hun Pathétique enigszins ongeïnteresseerd - 'bekwaam maar emotieloos' (7/16) - terwijl Andrew Farach-Colton vond dat hun Vierde af en toe lastig was, zij het met een opwindende coda (9/20).
En nu komen ze bij de Vijfde. Of beter gezegd, ze keren ernaar terug. De Vijfde symfonie was het eerste grote werk dat Honeck in 2006 met het Pittsburgh Symphony dirigeerde, een uitvoering die is vastgelegd op Exton. Edward Seckerson recenseerde die cd en vond hem 'vurig en gepassioneerd' (12/11). Inmiddels zijn Honeck en Pittsburgh een goed geolied team in topconditie. Dit nieuwe album werd ook opgenomen in concert in de historische Heinz Hall. Hun eerdere Fifth is uitstekend, maar dit is een absolute knaller, die terecht de onderscheiding Recording of the Month verdient.
Zestien jaar later zijn Honecks timings min of meer identiek (laat je niet misleiden door de finale: Exton behoudt applaus, vandaar de langere trackduur). De verschillen komen voort uit Honecks neiging om extremer te zijn met dynamiek, de onstuimigheid op te schalen, plus de superieure audiokwaliteit. Reference Recordings dompelt de luisteraar diep onder in het orkest; het stereobeeld is breder - contrabassen helemaal links - en innerlijke details vertellen. Terwijl texturen in hun Pathétique soms modderig klonken, is er hier helderheid.
Honecks klarinet begint op een fluweelzachte piano, de haarspelden hebben een groter dynamisch bereik. De Pittsburgh contrabassen grommen en grommen, vooral bij sforzandos. De strijkers voelen nu rijkelijker gestoffeerd dan in 2006. Het koper bijt en er zit echte urgentie in de felle paukencrescendo's. Honecks accelerandos en stringendos zijn snel en behoorlijk opwindend. Hij vertraagt misschien te veel bij de Poco meno animato (maat 385, track 1, 10'23"), maar de bruisende pizzicato's die volgen, worden uitstekend vastgelegd door het opnameteam.
Honeck is nu meer geneigd om rubato's te spelen, maar ze voelen zo goed aan, waardoor de uitvoering een gevoel van volatiliteit krijgt, balancerend op de rand. De treurige sleur van de fagot herinnert ons eraan dat het lot nooit ver weg is in deze symfonie en de dreigende bassen in de laatste maten zijn huiveringwekkend.
In het Andante cantabile is de Pittsburgh-hoorntoon prachtig en afgerond in zijn adembenemende solo, prachtig delicaat, terwijl hij in 2006 flauw en aarzelend klonk ('zachtkorrelig' was de beschrijving van ES). Later trekt de klarinetsolo zich terug op zijn herhaalde frase. Honecks emotionele boog is deze keer groter; de pieken zijn hoger, de kloven dieper. In het centrale hoogtepunt van de beweging (track 2, 7'30"), hebben de koperblazers een bijna Sovjet-achtige rasp, immens en angstaanjagend.
De Valse heeft Weense gratie, zoals je zou verwachten van een dirigent die altviool speelde in de Wiener Philharmoniker, maar de houtblazers borrelen vrolijk in de centrale episode voordat Honeck moeiteloos terugzwaait in de dans. Maar de klarinetinterjecties en strijkpizzicato's in de coda vertellen je dat er iets ergs gaat gebeuren ... en Honeck gaat attacca rechtstreeks over in de finale, die met kracht wordt voortgestuwd, barstensvol karakter en leven.
‘Honeck deinst er niet voor terug om in de finale de grote kanonnen tevoorschijn te halen’, schreef ES in 2011, en die waarheid geldt hier. Sommige van zijn tempowisselingen zijn overdreven – de Poco più animato (maat 296, track 4, 6'50") schiet als een raket af en het ritardando dat naar de coda leidt, wordt voor al zijn epische waarde uitgemolken, maar dat verhoogt de emoties alleen maar verder. Die coda is doelbewust en grimmig – dit is geen moment van overwinning, maar van stoïcijnse vastberadenheid in het aangezicht van het lot, kin vooruit, vechtend tegen de tranen. Dit is een van de beste nieuwe kwinten van Tsjaikovski die ik in tijden heb gehoord.
Honeck programmeert zijn albums graag inventief, vaak met een nieuw werk, een zeldzaamheid of een stuk dat hij zelf heeft gearrangeerd. De ongebruikelijke opvulling is dit keer Erwin Schulhoffs Vijf stukken voor strijkkwartet, georkestreerd door Tomáš Ille en Honeck en uitgevoerd in hetzelfde concert als Tsjaikovski. Ze zijn dansachtig met een geestige Shostakovich-smaak, eigenzinnig, af en toe grotesk. Schulhoff droeg ze op aan Darius Milhaud en ik kan me voorstellen dat de Fransman ervan genoot, met name van de zwoele tango milonga. Maar eerlijk gezegd, zelfs als deze Vijfde zonder koppeling zou komen, zou ik hem nog steeds aanbevelen. Lezers die de Exton-opname al bezitten, zouden zichzelf moeten trakteren op een upgrade.
Het boekje is fantastisch. Honeck schrijft zijn eigen aantekeningen – 16 pagina's vol, inclusief gedetailleerde muzikale analyses, met verwijzingen naar specifieke maten in de partituur (met timingcues) met betrekking tot zijn ideeën over interpretatie. Een klasse-act.
Manfred Honeck has been Music Director of the Pittsburgh Symphony since 2008, during which time they have released many discs together on Reference Recordings, including several that have earned recognition as Editor’s Choice: Dvořák, Mahler and ‘Promethean’ Beethoven (as described by Richard Osborne, 12/15) among others. Of their Tchaikovsky symphonies, I found their Pathétique slightly disengaged – ‘proficient but lacking in emotion’ (7/16) – while Andrew Farach-Colton felt their Fourth was fussy on occasion, albeit with a thrilling coda (9/20).
And now they come to the Fifth. Or rather, they return to it. The Fifth Symphony was the first major work Honeck conducted with the Pittsburgh Symphony back in 2006, a performance documented on Exton. Edward Seckerson reviewed that disc and found it ‘fiery and impassioned’ (12/11). By now, Honeck and Pittsburgh are a well-oiled team in prime condition. This new album was also recorded in concert in the historic Heinz Hall. Their earlier Fifth is excellent but this one is an absolute belter, rightly earning the Recording of the Month accolade.
Sixteen years on, Honeck’s timings are more or less identical (don’t let the finale fool you: Exton retains applause, hence the longer track time). The differences come with Honeck’s tendency to be more extreme with dynamics, scaling up the impetuosity, plus the superior audio quality. Reference Recordings plunges the listener deep into the orchestra; the stereo picture is wider – double basses on your extreme left – and inner detail tells. Whereas textures in their Pathétique sometimes sounded muddy, here there is clarity.
Honeck’s clarinet starts on a velvety piano, the hairpins having greater dynamic range. The Pittsburgh double basses growl and grunt, especially at sforzandos. The strings feel more richly upholstered now than in 2006. The brass bite and there’s real urgency to the fierce timpani crescendos. Honeck’s accelerandos and stringendos are rapid and properly thrilling. He arguably slows too much at the Poco meno animato (bar 385, track 1, 10'23"), but the fizzing pizzicatos that follow are superbly captured by the recording team.
Honeck is more inclined to pull rubatos around now, but they feel so right, lending the performance a sense of volatility, teetering on the brink. The bassoon’s lugubrious trudge reminds us that Fate is never far away in this symphony and the ominous basses in the closing bars are chilling.
In the Andante cantabile, the Pittsburgh horn tone is lovely and rounded in its heart-stopping solo, beautifully delicate, whereas in 2006 it sounded wan and tentative (‘soft-grained’ was ES’s descriptor). Later, the clarinet solo pulls back on its repeated phrase. Honeck’s emotional arc is bigger this time around; the peaks are higher, the chasms deeper. In the movement’s central climax (track 2, 7'30"), the brass have an almost Soviet-style rasp, immense and terrifying.
The Valse has Viennese grace, as one would expect from a conductor who played viola in the Vienna Philharmonic, but the woodwinds burble merrily in the central episode before Honeck swings effortlessly back into the dance. But the clarinet interjections and string pizzicatos in the coda tell you that something bad is about to happen … and Honeck segues attacca straight into the finale, which is propelled along with vigour, bursting with character and life.
‘Honeck doesn’t flinch from pulling out the big guns in the finale’, wrote ES in 2011, and that truth holds here. Some of his tempo changes are exaggerated – the Poco più animato (bar 296, track 4, 6'50") sets off like a rocket and the ritardando leading into the coda is milked for all its epic worth, but that only heightens the emotions further. That coda is deliberate and grim – this is no moment of victory, but of stoic determination in the face of fate, chin jutting out, fighting back the tears. This is one of the best new Tchaikovsky Fifths I’ve heard for ages.
Honeck likes to programme his albums inventively, often with a new work, a rarity or a piece he himself has arranged. The unusual filler this time is Erwin Schulhoff’s Five Pieces for String Quartet orchestrated by Tomáš Ille and Honeck and performed in the same concert as the Tchaikovsky. They’re dancelike with a witty Shostakovich flavour, quirky, occasionally grotesque. Schulhoff dedicated them to Darius Milhaud and I can imagine the Frenchman enjoying them, the sultry tango milonga in particular. But honestly, even if this Fifth came with no coupling, I’d still recommend it. Readers who already own the Exton recording should treat themselves to an upgrade.
The booklet is fabulous. Honeck writes his own notes – 16 pages of them, including detailed musical analysis, referencing specific bars in the score (with timing cues) with respect to his ideas on interpretation. A class act.