augustus 2023
Ysaÿe: Six Solo Violin Sonatas
Hilary Hahn
Een kunstenaar met intense virtuositeit ontmoet repertoire dat de viool tot het uiterste drijft: Hilary Hahns album met Ysaÿe-sonates is een buitengewone prestatie.
Onbegeleide vioolmuziek is voor zijn effect afhankelijk van een speler wiens benadering van het instrument atletisch vermogen en scherpe tonale schaduwen als prioriteiten beschouwt. Net als solo Bach blijven Ysaÿe's Zes Solo Vioolsonates leveren, en ik kan er niet aan twijfelen dat Hilary Hahn's nieuwe DG-set ervan tot haar beste prestaties op plaat behoort. Voor de eerste - en langste - van de sonates (in g mineur, opgedragen aan de grote Hongaarse violist Joseph Szigeti) gebruikt Hahn een karakteristiek levendige toon, creëert vervolgens een expressieve diminuendo voordat ze weer stijgt en door de muziek raast alsof het haar net was opgevallen. Interessant dat ze in haar notitie beweert dat 'de Ysaÿe-sonates op de een of andere manier zo natuurlijk voor mij waren geworden alsof ik ze zelf had gecomponeerd'. Dat is precies hoe haar uitvoeringen klinken.
Hahn observeert Ysaÿe's markeringen nauwgezet, met het meest magische effect tegen het einde van het eerste deel van de Eerste Sonate, waar voor de voorlaatste zeven maten een ijzige tremolando de scepter zwaait, die misschien onverwachts op een pianissimo-akkoord landt als laatste trompet. In het fugato dat volgt, varieert Hahn kleuren en dynamiek volgens de dictaten van muzikale lijn en harmonie, haar vibrato warm expressief, de kern van haar boodschap privé-overpeinzing, die Bach herinnert zonder hem te imiteren. Arpeggio's rollen als golven die terugreiken naar de kustlijn, en voor de fff lento-slotmaten van het deel sluit Hahn af met een nadrukkelijk 'tot ziens'. Voor het derde deel Allegretto poco scherzoso is ze zich bewust van de amabile (tedere, zachte) markering, terwijl voor de finale Con brio opnieuw een gemakkelijke passage zichtbaar is, zonder ooit een zweem van virtuositeit omwille van de virtuositeit zelf.
De Tweede Sonate (voor de Franse violist Jacques Thibaud) presenteert een piano leggiero-verklaring van het openingssalvo van Bachs Derde Vioolpartita, gevolgd door een fortissimo brutalement-antwoord. Daarna staat de vreugdevolle Bach oog in oog met een tandenblootleggende uitvoering van het Dies irae-gezang, schoonheid versus duivelsheid die een boosaardige boodschap uitdragen, zou je kunnen zeggen. Het korte Malinconia-deel dat volgt, is als een treurig slaapliedje, eindigend met het Dies irae. Die zang vormt ook het pizzicato-toegangspunt tot de volgende thema-en-variaties: ‘Danse des ombres’, dat lijkt op een ingekorte Bach-partita. De beweging gaat verder met arco met dubbelgrepen, dan komen de variaties (let op de basdrone op 1'12") met een eigenzinnig dwalende tranquillo dolce (2'22"). Om af te sluiten, een grillige, zwaar geaccentueerde ‘Les Furies’-finale, met een griezelige sul ponticello-passage en boventonen. Dit alles neemt Hahn duidelijk op de koop toe, maar het klinkt gevaarlijk – en dat is ook terecht.
De derde sonate, Ballade, geschreven voor de componist, violist en dirigent George Enescu, is de meest gepassioneerde van de set. Het begint eerder op de manier van Korngold, en bereikt een passage gemarkeerd met Molto moderato quasi lento voordat het wegstormt tussen arpeggio's en dubbelgrepen. Enescu's vurige temperament en aangeboren muzikaliteit worden levendig opgeroepen. Het einde is een woeste tour de force en Hahn speelt het prachtig.
De Vierde Sonate werd geschreven voor, en roept levendig op, de in Oostenrijk geboren Amerikaanse violist en componist Fritz Kreisler. De Lento maestoso opening is stevig en vol van toon, zoals het zou hebben geklonken als Kreisler het zelf zou spelen. De finale is als een Kreisleriaanse gril - Hahn snapt de connectie - vooral in het lyrische middendeel. Nogmaals, dit is onberispelijk maar karaktervol spel.
De Belgische violist Mathieu Crickboom is de dedicatee van de Vijfde Sonate, het eerste deel, ‘L’aurore’, gemarkeerd Lento assai, het meest muzikaal inventieve in de set, waar Hahn haar vibrato tijdelijk even op pauze zet. Het tweede deel is een rustieke dans (Allegro giocoso molto moderato), die overgaat in molto amabile (met pizzicato's met de linkerhand op 4'04") en eindigt tussen wervelende derwisjen alsof ze elektrisch geladen zijn.
Het begin van de Zesde Sonate (voor Manuel Quiroga), de meest Paganini-achtige muziek in de set, getuigt aanvankelijk van meer stoerheid van Hahn (dit keer behoorlijk Heifetziaans), hoewel de zaken later kalmeren wanneer Ysaÿe ons wegvoert op een zachtere habanera (3'51").
Al met al trakteert Hilary Hahn ons op een opname van de Ysaÿe Sonates die moeilijk te evenaren, laat staan te overtreffen zal zijn – en dan hebben we het nog niet eens over de verschillende deugden van versies van Thomas Zehetmair, Leonidas Kavakos, Alina Ibragimova, Julia Fischer, Philippe Graffin, Daniel Matejča, James Ehnes (vooral goed) en anderen. Ze hebben allemaal een plekje verdiend tussen Ysaÿe’s beste hedendaagse vertolkers. Maar Hilary Hahn’s unieke kwaliteiten – haar rijke, pulserende toon, haar technische meesterschap, haar schaamteloze zelfvertrouwen, haar verbeeldingskracht en haar vermogen om de muziek te presenteren als versgebakken (ze lijkt een hotline naar Ysaÿe’s muze te hebben gevonden) – doen mij neigen naar haar opname als de beste die momenteel beschikbaar is. Het is een prachtige release, extreem goed opgenomen.
Unaccompanied violin music relies for its effect on a player whose approach to the instrument treats athleticism and acute tonal shading as priorities. Like solo Bach, Ysaÿe’s Six Solo Violin Sonatas keep on delivering, and there can be little doubt in my mind that Hilary Hahn’s new DG set of them is among her finest achievements on record. For the First – and longest – of the sonatas (in G minor, dedicated to the great Hungarian violinist Joseph Szigeti), Hahn employs a characteristically vibrant tone, then crafts an expressive diminuendo before rising again, careering through the music as if it had just occurred to her. Interesting that in her note she claims that ‘the Ysaÿe sonatas had somehow become as natural to me as if I myself had composed them’. That is exactly what her performances sound like.
Hahn meticulously observes Ysaÿe’s markings throughout, to the most magical effect towards the close of the First Sonata’s first movement, where for the penultimate seven bars an icy tremolando holds sway, landing, perhaps unexpectedly, on a pianissimo chord as the final trump. In the fugato that follows, Hahn varies colours and dynamics according to the dictates of musical line and harmony, her vibrato warmly expressive, the gist of her message private rumination, recalling Bach without imitating him. Arpeggios roll like waves reaching back to the shoreline, and for the movement’s fff lento closing bars Hahn signs off with an emphatic ‘goodbye’. For the Allegretto poco scherzoso third movement she is mindful of the amabile (tender, gentle) marking, while for the Con brio finale an ease of passage is again in evidence, with never a hint of virtuosity for its own sake.
The Second Sonata (for the French violinist Jacques Thibaud) presents a piano leggiero statement of the opening salvo from Bach’s Third Violin Partita, followed by a fortissimo brutalement response. Thereafter joyful Bach faces a teeth-baring enactment of the Dies irae chant, beauty versus devilment plying a wicked message, you might say. The brief Malinconia movement that follows is like a mournful lullaby, ending with the Dies irae. That chant also forms the pizzicato entrance point to the following theme-and-variations: ‘Danse des ombres’, resembling a condensed Bach partita. The movement continues arco with double-stops, then come the variations (note the bass drone at 1'12") with a waywardly wandering tranquillo dolce (2'22"). To close, a jagged, heavily accented ‘Les Furies’ finale, with an eerie sul ponticello passage and harmonics. All this Hahn evidently takes in her stride, but it sounds dangerous – as it should.
The Third Sonata, Ballade, written for the composer, violinist and conductor George Enescu, is the most impassioned of the set. It opens rather in the manner of Korngold, reaching a passage marked Molto moderato quasi lento before storming off among arpeggios and double-stops. Enescu’s fiery temperament and innate musicality are vividly evoked. The end is a furious tour de force and Hahn plays it magnificently.
The Fourth Sonata was written for, and vividly evokes, the Austrian‑born American violinist and composer Fritz Kreisler. The Lento maestoso opening is firm and full-toned, as it might have sounded if Kreisler himself were playing it. The finale is like a Kreislerian caprice – Hahn gets the connection – in the lyrical middle section especially. Again, this is immaculate yet characterful playing.
The Belgian violinist Mathieu Crickboom is the dedicatee of the Fifth Sonata, its first movement, ‘L’aurore’, marked Lento assai, the most musically inventive in the set, where for some of the time Hahn temporarily puts her vibrato on hold. The second movement is a rustic dance (Allegro giocoso molto moderato), which switches to molto amabile (with left hand pizzicatos at 4'04") and ends among swirling dervishes as if electrically charged.
The beginning of the Sixth Sonata (for Manuel Quiroga), the most Paganini-like music in the set, initially witnesses more toughness from Hahn (quite Heifetzian this time), though things calm later when Ysaÿe floats us away on a gentler habanera (3'51").
All in all, Hilary Hahn treats us to a recording of the Ysaÿe Sonatas that will be difficult to equal, let alone surpass – and that’s not forgetting the varying virtues of versions by Thomas Zehetmair, Leonidas Kavakos, Alina Ibragimova, Julia Fischer, Philippe Graffin, Daniel Matejča, James Ehnes (especially good) and others. All have earned themselves a place among Ysaÿe’s best modern-day interpreters. But Hilary Hahn’s unique qualities – her rich, pulsing tone, her technical mastery, her unabashed confidence, her imagination and her ability to present the music as fresh-minted (she seems to have located a hotline to Ysaÿe’s muse) – inclines me towards her recording as the finest currently available. It’s a wonderful release, extremely well recorded.