juli 2023

Bacewicz: Concertos for One and Two Pianos

Peter Jablonski & Elisabeth Brauss & Finnish Radio Symphony Orchestra o.l.v. Nicholas Collon

Een uitstekende verzameling werken van Bacewicz, van toegewijde promotors van haar muziek.

Grażyna Bacewicz: al die harde medeklinkers, die wijzen op scherpe randen en misschien een zekere opstandige eigenzinnigheid – kwaliteiten die haar muziek deelt. De connectie is fantasierijk, maar niet meer dan die welke de componist zelf trok tussen het feit dat ze een te vroeg geboren baby was en de ‘motor’ van haar volwassen persoonlijkheid (een van de vele fascinerende inzichten uit Anastasia Belina’s eersteklas boekjesnotities).

De muziek van Bacewicz gedijt zeker op zijn hoge stofwisselingssnelheid, zijn ongeduld zelfs, waarvoor dit briljant uitgevoerde nieuwe album geen excuses aanbiedt. De relatief vroege Overture, gecomponeerd in het door de nazi’s bezette Polen, benadrukt deze temperamentvolle tekortkoming al, en niet alleen omdat Nicholas Collon en zijn orkest het in zo’n razend tempo doen. Het Pianoconcert uit 1949 verheft het convulsieve contrast bijna tot een principe, met grote neoromantische gebaren (tinten van de Rachmaninov van de Paganini Rhapsody) naast elkaar met lichtgevende Martin≤-achtige sequenties, Poolse volksliedparafrases (semi-verplicht onder de naoorlogse stalinistische socialistische realistische auspiciën) en een percussieve drive die mij bovenal Honegger suggereert. Schakel over op deze rusteloze mindset en het is niet moeilijk om te genieten van Peter Jablonski's flitsende verslag; verzet je er echter tegen en het vermoeden van kortzichtigheid blijft bestaan.

Zeventien jaar later is het Concerto voor twee piano's een tintje of twee atonaler: afschrikwekkender in het langzame deel, schurender in de finale, alsof er bewust rekening wordt gehouden met iets van het gematigde avant-gardisme van Bacewicz' Poolse tijdgenoten (wat nauwelijks verrassend zou zijn, aangezien ze medeoprichter was van het Warsaw Autumn Festival). Bartók is het duidelijke startpunt, zoals hij nog openlijker is in de Music for Strings, Trumpets and Percussion. Hier lijkt de muziek in ieder geval iets meer bezig te zijn met continuïteit. Een paar Siberische evocaties suggereren de diepten die Bacewicz had kunnen peilen als ze haar instincten om zenuwachtig van het ene idee naar het andere te hoppen had kunnen beteugelen.

Op zijn minst verdient deze muziek erkenning voor zijn moeiteloze minachting voor de kloof tussen neoklassiek/modernistisch/humanistisch. Jablonski is een doorgewinterde Bacewicz-kruisvaarder, met een prachtig soloalbum van haar muziek op zijn naam (3/22). Elisabeth Brauss, Nicholas Collon en het Finse RSO evenaren hem qua energie en aplomb. Al met al is dit een schijf die even tot nadenken stemt als boeiend is.

Grażyna Bacewicz: all those harsh consonants, suggestive of jagged edges and perhaps a certain defiant wilfulness – qualities shared by her music. The connection is fanciful, but no more so than the one the composer herself drew between having been a premature baby and the ‘engine’ of her mature personality (one of a number of fascinating insights from Anastasia Belina’s first-rate booklet notes).

Bacewicz’s music certainly thrives on its high metabolic rate, its impatience, even, for which this brilliantly executed new album makes no apology. The relatively early Overture, composed in Nazi-occupied Poland, already highlights this temperamental default, and not only because Nicholas Collon and his orchestra take it at such a cracking pace. The Piano Concerto of 1949 elevates convulsive contrast almost to a principle, with big neo-Romantic gestures (shades of the Rachmaninov of the Paganini Rhapsody) cheek-by-jowl with luminous Martin≤-like sequences, Polish folk-song paraphrases (semi-compulsory under the post-war Stalinist socialist realist aegis), and a percussive drive that suggests, to me, above all Honegger. Switch on to this restless mindset and it’s not hard to relish Peter Jablonski’s dashing account; resist it, however, and the suspicion of short-windedness persists.

Seventeen years on, the Concerto for two pianos is a shade or two more atonal: more forbidding in the slow movement, more abrasive in the finale, as though consciously taking into account something of the moderated avant-gardism of Bacewicz’s Polish contemporaries (which would be hardly surprising, given that she was co-founder of the Warsaw Autumn Festival). Bartók is the evident jumping-off point, as he is even more overtly in the Music for Strings, Trumpets and Percussion. Here at least, though, the music seems a little more concerned with continuity. A couple of Sibelian evocations suggest the depths Bacewicz might have been able to plumb had she been able to curb her instincts for nervily hopping from one idea to the next.

At the very least this music deserves recognition for its effortless disregard of the neoclassical/modernist/humanist divide. Jablonski is a seasoned Bacewicz crusader, with a fine solo album of her music to his name (3/22). Elisabeth Brauss, Nicholas Collon and the Finnish RSO match him for energy and aplomb. Altogether this is a disc as thought-provoking as it is engaging.