mei 2023
Stravinsky: The Firebird & The Rite of Spring
Orchestre de Paris o.l.v. Klaus Mäkelä
Klaus Mäkelä, in het laatste nummer genoemd als een van onze artiesten die het maken van muziek voor morgen vormgeeft, volgt zijn voortreffelijke Sibelius-set met een meeslepende Stravinsky double-bill.
Door deze gewichtige partituren terug te brengen naar hun Parijse roots, gebruikt Klaus Mäkelä, zoals verwacht, zijn scherpe oren en gevoel voor orkestraal drama om hun verrassende innovatie te horen en te projecteren. Deze Rite draait helemaal om innerlijke delen in hoog reliëf en ritmes die echt fysiek zijn en altijd wijzen op een lichamelijke expressie. We moeten eraan herinnerd worden dat dit een ballet is voordat het een concertstuk is en hoewel het ongelooflijk moeilijk is in deze tijden van supervirtuositeit om die schok van de nieuwe verbazing opnieuw aan te wakkeren, kan en doet een dirigent als Mäkelä de zintuigen schrikken met zijn neus voor detail en sfeer.
De introductie is traag en kronkelig, en ontvouwt zich als een time-lapsefilm van ontkiemende zaden - er zit een broeikas-sensualiteit in. Dan ontketenen het stampende collectieve voetenwerk en oorverdovende flitsen van koper en zeisende tamtam de ongebreidelde wreedheid die komen gaat, maar als het zo briljant gespeeld en precies gearticuleerd is als dit, is er een deel van je dat terecht zou kunnen denken hoe verfijnd en beschaafd het klinkt. Ik denk wel dat Mäkelä soms de onhandigere, ruwe kwaliteit van het stuk mist. De brullende tromboneglissando's van 'Spring Rounds' en schreeuwende hoge trompetten van 'Procession of the Sage' worden zonder slag of stoot afgehandeld, maar het Orchestre de Paris is zo op de top van 'The Dance of the Earth' met zijn fladderende trompetten en sissende violen dat er geen dreiging is van dreigende ontsporing, laat staan zelfdestructie. De bastrom zou echt door moeten slaan in de laatste paar maten om een brute conclusie te bewerkstelligen. Hij houdt hier afstand en ondanks alle opwinding van de uitvoering op momenten als deze is het opwinding in plaats van een angstaanjagend primitivisme dat ik voel.
De inleiding tot deel 2 heeft inderdaad meer verwantschap met The Firebird dan ik me ooit eerder bewust was. We denken altijd dat deze stukken zulke verschillende universums bewonen. Mäkelä's Firebird is een ding van verleidelijke schoonheid. Het heeft een echt bedwelmende feel, een scherp auditief gevoel van de exotische geparfumeerde lucht die het stuk ademt. Ritmisch is het allemaal glinstering en gefladder, maar in de reflectieve momenten wordt het zo sensueel en geurig als je wilt. Gewoon prachtig spel, vooral vanuit de blaasinstrumenten, met heldere hobo, klarinet en fagot (zo weelderig in het slaapliedje) die hun magie weven in de 'Khorovod (ronde dans) van de prinsessen'.
Ik weet niet zeker of de schurkachtige Kashchei's 'Infernal Dance' zo orgiastisch (of dreigend) is als Stravinsky bedoeld zou hebben, maar het is wederom zeer balletachtig. En de 'nieuwe dageraad' en 'algemene vreugde' van het laatste tableau zijn opwindend, waarbij de Parijse koperblazers echt pieken op het belangrijkste akkoord in die afsluitende cadans. Gekwalificeerde verrukking, denk ik.
In taking these momentous scores back to their Parisian roots Klaus Mäkelä, as expected, engages his keen ears and sense of orchestral drama to hear and to project their startling innovation. This Rite is all about inner parts in high relief and rhythms that are truly physical and always point to a bodily expression. We should be reminded that this is a ballet before it is a concert piece and though it is incredibly hard in these times of super-virtuosity to rekindle that shock-of-the-new astonishment, a conductor like Mäkelä can and does startle the senses with his nose for detail and atmosphere.
The Introduction is slow and sinuous, unfolding like a time-lapse film of seeds germinating – there’s a hothouse sensuality about it. Then the pounding of collective feet and ear-popping flashes of brass and scything tam-tam unlock the unbridled savagery to come though when it’s as brilliantly played and precisely articulated as this there is part of you that might justifiably be thinking how sophisticated and urbane it sounds. I do think Mäkelä sometimes misses the clumsier rough-hewn quality of the piece. The roaring trombone glissandos of ‘Spring Rounds’ and screaming high trumpets of ‘Procession of the Sage’ are dispatched with no punches pulled for sure but the Orchestre de Paris are so on top of ‘The Dance of the Earth’ with its flutter-tonguing trumpets and sizzling violins that there is no threat of imminent derailment, leave alone self-destruction. The bass drum should really bludgeon through in the closing couple of bars to effect a brutal conclusion. He keeps his distance here and for all the excitement of the performance in moments like this it’s exhilaration as opposed to a scarifying primitivism that I feel.
Indeed the Introduction to Part 2 has more of a kinship to The Firebird than I’ve ever been conscious of before. We always think of these pieces as inhabiting such different universes. Mäkelä’s Firebird is a thing of seductive beauty. It has a really heady feel, a sharp aural sense of the exotic perfumed air the piece breathes. Rhythmically it’s all shimmer and flutter but in its reflective moments it becomes as sensuous and fragrant as you like. Just gorgeous playing throughout, especially from the winds, with limpid oboe, clarinet and bassoon (so lush in the Lullaby) weaving their magic in the ‘Khorovod (Round Dance) of the Princesses’.
I’m not sure that the villainous Kashchei’s ‘Infernal Dance’ is quite as orgiastic (or as menacing) as Stravinsky might have intended but again it’s highly balletic. And the ‘new dawn’ and ‘general rejoicing’ of the final tableau is thrilling with the Parisian brass really peaking on the key chord in that concluding cadence. Qualified rapture, I think.