april 2023

Brahms. Clara & Robert Schumann: Piano Works

Benjamin Grosvenor

Benjamin Grosvenor, die zijn plaats als een van de beste pianisten van onze tijd al lang heeft geconsolideerd, onderzoekt vooral de innerlijkheid van deze muziek met kleur en elegantie.

In haar uitstekende boekje citeert Katy Hamilton Clara Wieck (nog steeds Robert Schumanns verloofde) over Kreisleriana: ‘Soms maakt je muziek me echt bang.’ Je zou haar bezorgdheid wel eens kunnen delen als je luistert naar Josef Hofmanns live-uitvoering (helaas ingekort) van zijn Casimir Hall-recital in 1938 – een impulsieve, zelfs wilde lezing die de weerbarstigheid van de muziek versterkt, het meest dramatisch door de promotie van secundaire stemmen (IPA, 3/77). Aan de andere kant van het interpretatieve spectrum hebben we Arthur Rubinsteins luxueuze opname, die Clara’s angsten zeker zou hebben weggenomen (RCA, 12/70). Andere pianisten vallen natuurlijk tussen deze uitersten, maar weinigen raken de sweet spot zo kunstig als Benjamin Grosvenor.

Om het woord ‘zoet’ te pakken: Grosvenor wordt terecht geprezen om zijn finesse in de meer privémomenten van de romantische muziek, en die gevoeligheid is hier overvloedig aanwezig. Het openingsgedeelte van het tweede deel is representatief. Met zijn liefdevol gestreelde frases, zijn heldere klank en zijn gedurfde (maar volkomen overtuigende) rek van het ritardando dat leidt naar het eerste Intermezzo, is het het soort spel dat je meesleept. Het pijnlijke gevoel van verlangen in het B-gedeelte van het vierde deel (beginnend op 1'49") zal je eveneens betoverd achterlaten. Meer in het algemeen is hij gedurende de hele uitvoering scherp afgestemd op harmonische nuances en zorgt hij ervoor dat hij elke herhaling van een frase een iets andere kleur en smaak geeft, en dat met zo'n natuurlijk gemak doet dat het nooit kieskeurig klinkt.

Zulke warmte zou de muziek gemakkelijk kunnen temmen. Wonderbaarlijk genoeg brengt Grosvenor echter de tederheid over zonder de vreemdheid uit te wissen - harmonisch, ritmisch en formeel - die Clara blijkbaar dwarszat. Of het nu gaat om zijn behandeling van de desoriënterende harmonieën van de modulerende overgang uit het tweede Intermezzo in het tweede deel (6'40") of om de schokkende kick die hij de linkerhandaccenten geeft tegen het begin van de derde (0'15"), of de sluwe manier waarop hij de weigering van de muziek om te gaan waar je het verwacht navigeert, is hij onfeilbaar alert op de voorliefde van de componist voor muzikale instabiliteiten. Wat betreft pure bravoure: luister maar eens naar de verbluffende helderheid van het fugamateriaal in het zevende deel. Er zijn genoeg waardige Kreislerianas, van Argerich tot Vogt. Grosvenor kan zich meten met elk van hen.

De rest van het repertoire is muzikaal gedisciplineerder. Toegegeven, het is niet allemaal zo teder als 'Abendlied' (in Grosvenors eigen transcriptie) of de 'Romanze'. Maar zelfs als er een vleugje wanhoop is (bijvoorbeeld in Blumenstück), vermijden deze stukken grotendeels de gloeiendhete intensiteit die oplaait in Kreisleriana. Grosvenor vangt hun innerlijkheid, maar doet dat zonder hun hartstocht te onderdrukken of het expressiebereik van de muziek te dempen. Let op de paradoxaal zachte urgentie waarmee hij Clara's tweede variatie omringt; de zijdezachte transparantie die hij de harpachtige zevende geeft; de manier waarop hij een dromerige gewichtloosheid bereikt in het tweede van de Brahms-stukken zonder zijn toon te verbleken; en, het beste van alles, het aangrijpende verlangen waarmee hij Roberts Variaties omringt. Ja, zoals in Kreisleriana, kan tempo-uitbreiding extreem zijn; maar terwijl je luistert, lijkt dit de enige manier om de muziek vorm te geven.

De techniek brengt alle kleur en nuance van het spel naar voren. Al met al is dit een album dat Grosvenors status als een van de meest begaafde pianisten ter wereld bevestigt.

In her excellent booklet notes, Katy Hamilton quotes Clara Wieck (still Robert Schumann’s fiancée) on Kreisleriana: ‘Sometimes your music actually frightens me.’ You might well share her apprehension if you listen to Josef Hofmann’s live performance (unfortunately abridged) from his Casimir Hall recital in 1938 – an impulsive, even feral reading that amplifies the music’s unruliness, most dramatically through its promotion of secondary voices (IPA, 3/77). At the other end of the interpretative spectrum, we have Arthur Rubinstein’s luxurious recording, which would surely have assuaged Clara’s anxieties (RCA, 12/70). Other pianists, of course, fall between these extremes but few hit the sweet spot as artfully as Benjamin Grosvenor.

To pick up on the word ‘sweet’: Grosvenor is rightly celebrated for finesse in Romantic music’s more private moments, and that sensitivity is plentiful here. The opening section of the second movement is representative. With its lovingly caressed phrases, its luminous sound and its daring (but totally convincing) stretching of the ritardando leading into the first Intermezzo, it’s the kind of playing that draws you in. The aching sense of yearning in the B section of the fourth movement (beginning at 1'49") will likewise leave you spellbound. More generally, throughout the performance, he’s acutely attuned to harmonic nuances, and he makes sure to give each repetition of a phrase a slightly different colour and flavour, managing to do so with such natural ease that it never sounds finicky.

Such warmth could easily tame the music. Miraculously, though, Grosvenor conveys the tenderness without erasing the strangeness – harmonic, rhythmic and formal – that apparently troubled Clara. Whether in his handling of the disorientating harmonies of the modulatory transition out of the second Intermezzo in the second movement (6'40") or in the shocking kick he gives the left-hand accents towards the beginning of the third (0'15"), or the canny way he navigates the music’s refusal to go where you expect it, he’s unerringly alert to the composer’s predilection for musical instabilities. As for sheer bravura: just listen to the stunning clarity of the fugal material in the seventh movement. There are plenty of worthy Kreislerianas out there, from Argerich’s to Vogt’s. Grosvenor’s can hold its own against any of them.

The rest of the repertoire is musically more disciplined. True, it’s not all as tender as ‘Abendlied’ (in Grosvenor’s own transcription) or the ‘Romanze’. But even when there’s a touch of desperation (say, in Blumenstück), these pieces largely avoid the white-hot intensity that surges up throughout Kreisleriana. Grosvenor captures their inwardness but does so without stifling their ardour or muting the music’s range of expression. Note the paradoxically gentle urgency with which he invests Clara’s second variation; the silken transparency he gives the harp-like seventh; the way he achieves a dreamy weightlessness in the second of the Brahms pieces without bleaching out his tone; and, best of all, the poignant longing with which he invests Robert’s Variations. Yes, as in Kreisleriana, tempo stretching can be extreme; but while you’re listening, this seems the only way to shape the music.

The engineering brings out all the colour and nuance of the playing. All in all, this is an album that reaffirms Grosvenor’s status as one of the most accomplished pianists around.