april 2023
Mozart: String Quintets Nos 3 & 4
Quatuor Ébène & Antoine Tamestit
Dit is buitengewoon spel van Quatuor Ébène, vergezeld door altviolist Antoine Tamestit, en aangeboden in showcasegeluid. Levendigheid, transparantie en virtuositeit zijn hier allemaal in overvloed aanwezig.
Mozarts beroemdste kwintetten sluiten een reeks van vier instrumentale werken uit de winter en lente van 1786-87 af, waarvan de eerste delen in ieder geval een ongekend monumentale omvang hebben: de Praagse symfonie, het C majeur pianoconcert, K503, en dit complementaire paar strijkkwintetten, in C majeur, K515, en g mineur, K516. Ongeveer 17 jaar voor de Eroica was Mozart er als eerste, hoewel hij onthullend genoeg nooit meer de enorme dimensies van deze vier meesterwerken probeerde. In de kwintetten kunnen we raden dat de uitgestrektheid werd ingegeven door zowel de rijkdom aan sonoriteit die werd gecreëerd door een extra altviool als de toegenomen mogelijkheden voor textuurvariatie: bijvoorbeeld bij de opening van de g mineur, waar het lange openingsthema eerst wordt gepresenteerd door de bovenste drie strijkers en wordt herhaald, met een toegevoegd gevoel van fatalisme, door de onderste drie. De schaal van de beweging is al in kaart gebracht.
In een minder druk veld zijn de opvallende opnames van Mozarts kwintetten de eerbiedwaardige Philips-set van Grumiaux en vrienden en het Nash Ensemble, vintage 2010. Het Quatuor Ébène en altviolist Antoine Tamestit beginnen met het voordeel van een transparantere opname dan beide. Dit, in combinatie met hun zorg voor balans, betekent dat geen enkel detail van Mozarts wonderbaarlijke innerlijke partij-schrijven aan het oor ontsnapt. Ook in puur technische verfijning hebben de uitgebreide Ébène een voorsprong op hun rivalen.
Wat betreft interpretatie, waar het Grumiaux-team en de Nash sterke, in essentie klassieke uitvoeringen geven, zijn de Ébène romantisch flexibeler. In het openings-Allegro van het C majeur kiezen zij en Grumiaux een vergelijkbaar breed tempo, in tegenstelling tot de vlotte, no-nonsense Nash. Maar de Ébène zijn meer geneigd om de pols te buigen en hun klankkleur te variëren in reactie op harmonie, zoals in de poëtische dip naar verre moltoetsen bij de opening (vanaf 1'11") of de mysterieus glijdende sequenties van de ontwikkeling (vanaf 8'33"), waar de Ébène lijken te transformeren in een antieke viola da gambaconsort. Hun uitvoering is con amore, maar zonder een zweem van toegeeflijkheid. Door een gedempte, gesluierde toon te cultiveren, maken ze het vreemd onstabiele Menuet ongewoon naar binnen gericht, zelfs dromerig. Op het eerste gezicht kiezen ze een gevaarlijk langzaam tempo in het duet Andante, een sereen vervolg op Mozarts Sinfonia concertante. Toch dwingen de Ébène het oor met hun schoonheid van toon en welsprekendheid van lijn, waarbij de viool van Pierre Colombet en de altviool van Antoine Tamestit met elkaar wedijveren in amoureuze tederheid.
Vanaf de pulserende openingsmaten van het C majeur Kwintet besteden de Ébène speciale aandacht aan het vormgeven en balanceren van routineus ogende begeleidingen. Alles heeft zijn eigen kenmerkende leven in muziek die zich ontvouwt als een ware democratie. In het Allegro van het G mineur Kwintet – misschien wel Mozarts meest depressieve instrumentale deel – vinden ze een fijne balans tussen voorwaartse dynamiek en expressieve overgave. Zoals altijd maken ze je bewust van de vocale aard van Mozarts inspiratie. Meestal zijn de Nash urgenter en benadrukken ze agitatie boven pathos, hoewel ze scoren boven zowel de Ébène als de Grumiaux door de herhaling in de tweede keer te observeren, met als effect dat ze meer gewicht op de desolate coda leggen.
De opening van het G majeur Trio, dat verlegen binnensluipt na de mineur-toonsoort afsluiting van het Menuet, is een karakteristiek magisch moment van de Ébène. Net als in C majeur kiezen ze een breed tempo voor het Adagio, hier ontdaan van Mozarts ma non troppo kwalificatie. Maar opnieuw brengen ze twijfels tot zwijgen met hun intensiteit en coloristische subtiliteit: van de gebedsvolle opening, via de duikende onrust van het Bes mineur thema, met zijn kreten van pijn diep in de tweede altviool, tot de extatische bevrijding van het daaropvolgende viool-altviool duet, met exquise delicatesse door de Ébène gebracht.
Luisteraars die gewend zijn aan de relatieve rechtlijnigheid van de Grumiaux en Nash zullen het spel van de Ébène in eerste instantie misschien micromanaged vinden. Sommigen zullen ongetwijfeld vinden dat de g mineur Adagio introductie van de finale, Adagissimo opgevat, te veel is uitgemolken voor tragische betekenis. Zoals u inmiddels wel zult hebben begrepen, ben ik eraan bezweken. In het G majeur Allegro dat volgt, hebben veel commentatoren Mozart ervan beschuldigd de diepgaande kwesties die door de voorgaande bewegingen werden opgeworpen, te ontwijken. Als verdwaasd in het licht verschijnend, distilleert de Ébène een ijle, licht weemoedige speelsheid, die een vaag gevoel van dubbelzinnigheid achterlaat. Typisch schieten en trillen ogenschijnlijk neutrale begeleidende figuren van leven. Hoewel het altijd gevaarlijk is om een regelrechte 'winnaar' te nomineren in deze onuitputtelijke muziek, zijn de Ébène ongeëvenaard in kleur en vitaliteit, en ongeëvenaard in hun lyrische tederheid. Voor mij worden ze een nieuwe maatstaf.
Mozart’s most famous quintets conclude a sequence of four instrumental works from the winter and spring of 1786 87 whose first movements, at least, are on an unprecedentedly monumental scale: the Prague Symphony, the C major Piano Concerto, K503, and this complementary pair of string quintets, in C major, K515, and G minor, K516. Some 17 years before the Eroica Mozart had got there first, though revealingly he never again essayed the vast dimensions of these four masterpieces. In the quintets we can guess that the expansiveness was prompted both by the richness of sonority created by an additional viola and the increased opportunities for textural variety: say, at the opening of the G minor, where the long opening theme is presented first by the upper three strings and repeated, with an added sense of fatalism, by the lower three. The movement’s scale is already mapped out.
In a less than congested field, the standout recordings of Mozart’s quintets have been the venerable Philips set from Grumiaux and friends and the Nash Ensemble, 2010 vintage. The Quatuor Ébène and viola player Antoine Tamestit start with the advantage of a more transparent recording than either. This, allied to their care for balance, means that no detail of Mozart’s miraculous inner part-writing escapes the ear. In sheer technical polish, too, the augmented Ébène have the edge over their rivals.
As to interpretation, where the Grumiaux team and the Nash give strong, essentially Classical performances, the Ébène are more Romantically flexible. In the C major’s opening Allegro they and Grumiaux choose a comparably broad tempo, in contrast to the brisk, no-nonsense Nash. But the Ébène are more inclined to flex the pulse and vary their tone colour in response to harmony, as in the poetic dip to distant flat keys near the opening (from 1'11") or the mysteriously gliding sequences of the development (from 8'33"), where the Ébène seem to morph into an antique viol consort. Theirs is a performance con amore, yet without a whiff of indulgence. Cultivating a hushed, veiled tone, they make the strangely unstable Minuet unusually inward, even dreamlike. On the face of it they choose a dangerously slow tempo in the duetting Andante, a serene sequel to Mozart’s Sinfonia concertante. Yet the Ébène compel the ear with their beauty of tone and eloquence of line, with Pierre Colombet’s violin and Antoine Tamestit’s viola vying with each other in amorous tenderness.
From the pulsing opening bars of the C major Quintet the Ébène take special care with the shaping and balancing of routine-looking accompaniments. Everything has its own distinctive life in music that unfolds as a true democracy. In the Allegro of the G minor Quintet – arguably Mozart’s most depressive instrumental movement – they strike a fine balance between forward momentum and expressive yielding. As ever, they make you aware of the vocal nature of Mozart’s inspiration. Typically, the Nash are more urgent, emphasising agitation over pathos, though they score over both the Ébène and the Grumiaux by observing the second-time repeat, with the effect of throwing more weight on to the desolate coda.
The opening of the G major Trio, stealing in shyly after the minor-key close of the Minuet, is a characteristically magical moment from the Ébène. As in the C major, they choose a broad tempo for the Adagio, here shorn of Mozart’s ma non troppo qualification. But again they silence misgivings with their intensity and colouristic subtlety: from the prayerful opening, through the plunging disquiet of the B flat minor theme, with its cries of pain deep in the second viola, to the ecstatic release of the subsequent violin-viola duet, floated with exquisite delicacy by the Ébène.
Listeners used to the relative straightforwardness of the Grumiaux and Nash may initially find the Ébène’s playing micromanaged. Some will doubtless feel that the finale’s G minor Adagio introduction, taken Adagissimo, is over-milked for tragic import. As you’ll by now have gathered, I succumbed. In the G major Allegro that follows many commentators have accused Mozart of ducking out of the profound issues raised by the previous movements. Emerging, as if dazed, into the light, the Ébène distil a rarefied, slightly wistful playfulness, leaving a faint sense of ambiguity. Typically, apparently neutral accompanying figures dart and quiver with life. While it’s always dangerous to nominate an outright ‘winner’ in this inexhaustible music, the Ébène are second to none in colour and vitality, and unrivalled in their lyrical tenderness. For me they become a new benchmark.