maart 2023

Rachmaninov: Études‑tableaux

Nikolai Lugansky

De Rachmaninov-opnames van Nikolai Lugansky bestrijken zijn hele carrière, en zijn aangeboren gevoel voor de componist wordt op voortreffelijke wijze gerealiseerd in de volledige Études-tableaus, een werkelijk indrukwekkende bijdrage aan de catalogus.

De Études-tableaux zijn niet gemaakt om als cyclus uit te voeren of te horen. Ze zijn te veel voor de helft van een concert, maar te weinig voor twee helften. Het is ook niet zo gebruikelijk om ze allemaal op één cd te vinden, wat misschien niet zo verrassend is, aangezien ze voor een speler of luisteraar in één keer te veel zijn om te verwerken. Als je ze achter elkaar hoort, dwingen ze niet per se tot begrip als cyclus; maar ze onthullen wel nieuwe kwaliteiten. Ten eerste zijn de eerste van Op. 33 en de laatste van Op. 39 allebei luidruchtige marsen, wat zorgt voor een indrukwekkend kader. Ten tweede kan onafgebroken luisteren alleen maar de bewondering voor het pure expressieve bereik en de vindingrijkheid van de muziek versterken.

Lugansky, die de Études-tableaux 20 jaar geleden al opnam voor Challenge Classics, voegt zich bij Steven Osborne als de meest opvallende exponent van een single-disc. Al met al is Osborne op sommige plaatsen marginaal de meest heldere, Lugansky marginaal de meest temperamentvolle en grootschalige. Beiden laten zich niet afschrikken door wat Rachmaninov hem ook maar voorschotelt. Beiden weten hoe de stemvoering werkt, zelfs wanneer de partituur wemelt van de hulpstemmen. Elk heeft zijn eigen individuele opvatting van elk stuk. Lugansky verklaart de zijne in het Harmonia Mundi-boekje, verwijzend naar ander repertoire van Rachmaninov en naar verschillende iconen en archetypen uit de Russische literatuur en geschiedenis. Van de weemoedige poëzie van de A mineur nr. 2 van Op. 33 tot de tintelende stortvloeden van de C mineur nr. 7 van Op. 39 (volgens Lugansky de hele cyclus samenvattend), via de wervelende E flat mineur nr. 6 van Op. 33, is hij de meester van alles wat hij overziet. Dat was hij, toegegeven, ten tijde van zijn Challenge Classics-opname (9/03), die momenteel beschikbaar is om te streamen of te downloaden. In de tussentijd heeft hij aantoonbaar een beetje gewonnen aan subtiliteit en een fractie verloren aan vuur; maar de verschillen zijn minimaal.

Dit wil niet zeggen dat de genoemde vergelijkingen van fragmenten in de schaduw worden gesteld. Richter is ongeëvenaard in pure schaal en symfonische greep; Freddy Kempf in de complete Op 39 set heeft talloze subtiliteiten en een superieure opnamekwaliteit (de Harmonia Mundi akoestische voor Lugansky is een fractie droog); en Pletnev verricht kleine wonderen op een van Rachmaninovs eigen instrumenten. Plaats Lugansky naast zulke uitzonderlijke versies en je hebt een rijke weergave van enkele van de meest kostbare juwelen in het pianorepertoire.

The Études-tableaux were not made for performing or hearing as a cycle. They are too much for one half of a concert but too little for two halves. Nor is it all that common to find them all on a single CD, which is perhaps hardly surprising, given that they are a lot for a player or listener to digest at one sitting. Heard seriatim, they do not necessarily compel understanding as a cycle; but they do reveal new qualities. For one thing, the first of Op 33 and the last of Op 39 are both clamorous marches, which makes for an imposing frame. For another, unbroken listening cannot but reinforce admiration for the music’s sheer expressive range and resourcefulness.

Lugansky, who previously recorded the Études-tableaux 20 years ago for Challenge Classics, joins Steven Osborne as the most high-profile single-disc exponent. On balance, Osborne is in places marginally the more crisp, Lugansky marginally the more temperamental and grand-scale. Each is undaunted by anything Rachmaninov can throw at him. Each knows how the voice-leading works, even when the score is teeming with subsidiary voices. Each has his own individual conception of every piece. Lugansky declares his in the Harmonia Mundi booklet, making reference to other Rachmaninov repertoire and to various icons and archetypes of Russian literature and history. From the wistful poetry of the A minor No 2 of Op 33 to the tintinnabulating torrents of the C minor No 7 of Op 39 (seen by Lugansky as summing up the whole cycle), via the whirlwind E flat minor No 6 of Op 33, he is the master of all he surveys. He was that, admittedly, at the time of his Challenge Classics recording (9/03), which is currently available for streaming or as a download. In the meantime he has arguably gained a little in subtlety and lost a fraction in fire; but the differences are minimal.

This is not to say that the listed comparisons of excerpts are put in the shade. Richter is matchless for sheer scale and symphonic grasp; Freddy Kempf in the complete Op 39 set has countless subtleties and a superior recording quality (the Harmonia Mundi acoustic for Lugansky is a fraction dry); and Pletnev performs minor miracles on one of Rachmaninov’s own instruments. Place Lugansky alongside such exceptional versions and you have a rich display of some of the most precious jewels in the piano repertoire.