maart 2023
Puccini: Turandot
Chorus and Orchestra of the Accademia Nazionale di Santa Cecilia, Rome o.l.v. Antonio Pappano
De grote verwachting over dit project is gelukkig in vervulling gegaan: uitstekende solisten en de geïnspireerde dirigering van een briljante Pucciniaan, Antonio Pappano, maken dit tot een succesverhaal voor de opera.
Toen Antonio Pappano's opname van Tristan und Isolde in 2005 uitkwam, werd het op veel pagina's, waaronder deze (8/05), aangeprezen als het einde van studio-opera-opnames vol sterren. Hoewel het waar is dat de meeste opera's op plaat tegenwoordig worden vastgelegd via de goedkopere opties van het filmen van toneelproducties of het opnemen in concert, zijn er nog steeds opmerkelijke uitzonderingen. Palazzetto Bru Zane en Opera Rara overladen zeldzaam repertoire met premiumkwaliteit en er zijn af en toe projecten met een groot budget met sterzangers, zoals deze nieuwe opname van Turandot … gedirigeerd door Pappano.
In plaats van in zijn Royal Opera House-basis, werd deze Turandot gemaakt in Rome met zijn andere band, het Orchestra dell'Accademia Nazionale di Santa Cecilia (hij verlaat beide posten binnenkort). Er is genoeg felle lokale concurrentie op de plaat: Erich Leinsdorf en Francesco Molinari-Pradelli namen het allebei op met de Opera di Roma; Alberto Erede met de Santa Cecilia.
Turandot is een weerzinwekkende opera – een grotesk sprookje met twee onsympathieke protagonisten – maar Puccini componeerde er briljante muziek voor. De orkestrale uitvoering is hier uitstekend. Pappano vangt alle wreedheid van de partituur, de ceremoniële pracht en praal en oosterse glitter prachtig vastgelegd. Het is bloeddorstig spul; zelfs de pizzicato-strijkers zijn doorspekt met dreiging. Het Santa Cecilia-koor, op afstand van Covid, is angstaanjagend, beslaat het volledige stereogeluidsbeeld en schreeuwt om bloed. Ongelooflijk genoeg moet Pappano Turandot nog dirigeren in het operagebouw; dat verandert deze maand wanneer hij de laatste heropvoering leidt van Andrei Serbans Covent Garden-enscenering voordat deze ten prooi valt aan de bijl van de beul.
Turandot's moeilijkste raadsel is de puzzel over het einde. Puccini stierf voordat hij het laatste duet had geschreven en de opera werd voltooid door Franco Alfano. Arturo Toscanini, die de première dirigeerde, legde zijn dirigeerstok neer om de voorstelling te beëindigen na Liù's zelfmoord en kondigde aan het publiek aan: 'Hier legde de maestro zijn pen neer.' Sommige regisseurs nemen hun voorbeeld aan dat voorbeeld, waaronder nieuwe producties van vorig jaar door Ai Weiwei (Rome) en Barrie Kosky (Amsterdam). Luciano Berio componeerde een nieuw einde, opgenomen door Riccardo Chailly (Decca, 5/04), maar het sloeg nooit aan.
Het einde van Alfano wordt gezien als problematisch, een onwaarschijnlijk 'happy end' waarin de ijsprinses veel te snel smelt in de armen van Calaf. Toch is het einde van Alfano eigenlijk 'Alfano II'. Toscanini maakte bezwaar tegen de oorspronkelijke voltooiing en dwong stukken van meer dan 100 maten af om de standaardversie te creëren. De originele Alfano is al eerder opgenomen, door John Mauceri in een programma van operafinales, maar Pappano's adoptie ervan is de eerste keer dat het een complete opname siert.
Op papier zien Pappano's leadzangers er behoorlijk sterachtig uit: Sondra Radvanovsky, Jonas Kaufmann en Ermonela Jaho. Maar als je naar eerdere opnames kijkt, besef je dat topcasts destijds de norm waren: Birgit Nilsson en Inge Borkh (Turandot), Franco Corelli, Jüssi Björling en Mario Del Monaco (Calaf), Renata Tebaldi en Renata Scotto (Liù). Toen kwamen Decca en Zubin Mehta in 1973 met de verrassende vertolking van de titelrol door Joan Sutherland. Reken Montserrat Caballé en Nicolai Ghiaurov als een weelderig gecaste Liù en Timur, en Luciano Pavarotti's gouden amandelen voor de beroemdste opname van 'Nessun dorma' ooit gemaakt, en de concurrentie is hevig.
Pappano's cast houdt zich goed staande. Radvanovsky's sopraan heeft een serieuze 'blade' en haar Turandot is echt heerszuchtig; haar 'Straniero, ascolta!', terwijl ze de eerste van haar raadsels opstelt, deed mijn nekharen overeind staan. Ze ontketent het laatste duet met enorme kracht, maar waar de partituur om pianissimo-momenten vraagt, worden ze teder geëngageerd. Kaufmanns donkere baritonale tenor zorgt voor een minder heroïsche of heethoofdige Calaf dan de stier-in-een-porseleinwinkel Del Monaco of Corelli, en wekt bijna sympathie op voor het personage. ‘Non piangere, Liù’ wordt met grote gevoeligheid gezongen en ‘Nessun dorma’ klinkt geweldig (ook geserveerd als bonustrack met concert-einde). Kaufmann houdt zich staande tegenover Radvanovsky in ‘Alfano I’, waar het uitgebreide duet in context overtuigt.
Ermonela Jaho zingt een oprechte Liù. Haar toon is niet zo glamoureus als die van Tebaldi, maar haar vocale acteerwerk is superieur, waardoor haar toegewijde slavin volkomen geloofwaardig is. Michele Pertusi’s bas-bariton klinkt grijs en zorgeloos, passend bij Calafs bejaarde vader, Timur, terwijl Michael Spyres een grijze, zorgeloos stem aanneemt voor de oude keizer Altoum. Mattia Olivieri, Gregory Bonfatti en Siyabonga Maqungo zijn levendige hovelingen, hun trio uit Act 2, een geparfumeerde bloem te midden van een met bloed doordrenkte partituur, prachtig gezongen. Een Turandot voor de eeuwigheid? Deze opname kan zich meten met de eerbiedwaardige concurrentie en is, in de originele Alfano-uitvoering, uniek.
When Antonio Pappano’s recording of Tristan und Isolde was released in 2005, it was touted in many pages, including these (8/05), as marking the end of star-studded studio opera recordings. While it’s true that most opera on record these days is captured via the cheaper options of filming stage productions or recording in concert, there are still notable exceptions. Palazzetto Bru Zane and Opera Rara lavish premium quality on rare repertoire and there are occasional big-budget projects with star singers, such as this new recording of Turandot … conducted by Pappano.
Rather than at his Royal Opera House base, this Turandot was made in Rome with his other band, the Orchestra dell’Accademia Nazionale di Santa Cecilia (he leaves both posts soon). There’s plenty of fierce local competition on record: Erich Leinsdorf and Francesco Molinari-Pradelli both recorded it with the Opera di Roma; Alberto Erede with the Santa Cecilia.
Turandot is a repellent opera – a grotesque fairy tale featuring a pair of unsympathetic protagonists – but Puccini composed brilliant music for it. The orchestral performance here is outstanding. Pappano captures all the savagery of the score, its ceremonial pomp and oriental glitter magnificently recorded. It’s bloodthirsty stuff; even the pizzicato strings are laced with menace. The Santa Cecilia chorus, Covid-distanced, are terrifying, spanning the full stereo sound picture, baying for blood. Incredibly, Pappano has yet to conduct Turandot in the opera house; that changes this month when he leads the final revival of Andrei Serban’s Covent Garden staging before it falls to the executioner’s axe.
Turandot’s toughest riddle is the puzzle over the ending. Puccini died before writing the final duet and the opera was completed by Franco Alfano. Arturo Toscanini, conducting the premiere, famously put down his baton to end the performance after Liù’s suicide, announcing to the audience: ‘Here the maestro laid down his pen.’ Some stage directors take their cue from that example, including new productions last year by Ai Weiwei (Rome) and Barrie Kosky (Amsterdam). Luciano Berio composed a new ending, recorded by Riccardo Chailly (Decca, 5/04), but it never caught on.
The Alfano ending is seen as problematic, an implausible ‘happy ending’ in which the ice princess melts all too quickly into the arms of Calaf. Yet the Alfano ending is really ‘Alfano II’. Toscanini objected to the original completion, enforcing cuts of over 100 bars to create the standard version. The original Alfano has been recorded before, by John Mauceri on a programme of opera finales, but Pappano’s adoption of it is the first time it has adorned a complete recording.
On paper, Pappano’s lead singers look pretty damn starry: Sondra Radvanovsky, Jonas Kaufmann and Ermonela Jaho. But glance at previous recordings and you realise that top-notch casts were the norm back then: Birgit Nilsson and Inge Borkh (Turandot), Franco Corelli, Jüssi Björling and Mario Del Monaco (Calaf), Renata Tebaldi and Renata Scotto (Liù). Then along came Decca and Zubin Mehta in 1973 with the surprise assumption of the title-role by Joan Sutherland. Factor in Montserrat Caballé and Nicolai Ghiaurov as a luxuriously cast Liù and Timur, and Luciano Pavarotti’s golden tonsils for the most famous recording of ‘Nessun dorma’ ever made, and the competition is stiff.
Pappano’s cast stands up well. Radvanovsky’s soprano has serious ‘blade’ and her Turandot is truly imperious; her ‘Straniero, ascolta!’, as she sets the first of her riddles, raised the hairs on the back of my neck. She unleashes the final duet with massive power, but where the score calls for pianissimo moments they are essayed tenderly. Kaufmann’s dusky baritonal tenor makes for a less heroic or hot-headed Calaf than the bull-in-a-china-shop Del Monaco or Corelli, almost eliciting sympathy for the character. ‘Non piangere, Liù’ is sung with great sensitivity and ‘Nessun dorma’ sounds terrific (also served up as a bonus track with concert ending). Kaufmann holds his own against Radvanovsky in ‘Alfano I’, where the extended duet convinces in context.
Ermonela Jaho sings a heartfelt Liù. Hers isn’t as glamorous a tone as Tebaldi’s but her vocal acting is superb, making her devoted slave girl utterly believable. Michele Pertusi’s bass-baritone sounds grey and careworn, appropriate for Calaf’s elderly father, Timur, whereas Michael Spyres adopts a grey, careworn voice for the ancient Emperor Altoum. Mattia Olivieri, Gregory Bonfatti and Siyabonga Maqungo are lively courtiers, their Act 2 trio, a perfumed flower amid a blood-soaked score, beautifully sung. A Turandot for the ages? This recording holds its own against venerable competition and, in the original Alfano completion, is unique.