februari 2023

Poulenc: La voix humaine

Véronique Gens & Orchestre National de Lille o.l.v. Alexandre Bloch

Véronique Gens heeft ons in de loop der jaren verrassend weinig Poulenc op plaat gegeven, hoewel ze Banalités en Les chemins de l’amour opnam op haar album ‘Nuit d’étoiles’ (Erato, 5/00), en ook een angstaanjagend kwetsbare Mme Lidoine was op de dvd van de Olivier Py/Jérémie Rhorer Carmélites uit Parijs in 2013 (Warner, 3/15). Met Alexandre Bloch en zijn orkest uit Lille heeft ze nu echter La voix humaine toegevoegd aan deze kleine, maar onderscheiden discografie, en het lijdt geen twijfel dat het tot haar beste prestaties behoort.

Poulencs weergave van het wanhopige laatste telefoongesprek van een naamloze vrouw met de ongehoorde minnaar die haar verlaat, omarmt een verschuivende balans van sympathieën en laat meerdere benaderingen toe. Op een gegeven moment geeft Elle (‘She’, zoals Cocteau’s tekst haar noemt) toe te liegen, wat ons doet afvragen hoeveel ze de hele tijd zegt eigenlijk waar is. Maakt het uit als dat niet zo is? Tekst en partituur bieden geen gemakkelijke antwoorden, hoewel Poulenc twijfel compenseert met het schrijnende gevoel van verlangen, nostalgie en verlies dat de partituur doordringt en de verwoestende emotionele waarheid achter de verbale ontwijkingen en dubbelzinnigheden biedt.

Gens en Bloch nemen ons mee door dit complexe terrein op manieren die directheid combineren met bewonderenswaardige terughoudendheid. Poulenc noemde de opera een tragédie lyrique, en Gens’ onderhandeling van een zanglijn die continu beweegt tussen fragmentarisch recitatief en lyrisch arioso, stilzwijgend terugkijkend op de methodologie van Lully en Rameau, is naadloos. Elk woord is beladen met betekenis, elke emotionele verschuiving wordt onverbiddelijk behandeld zonder ook maar één keer te overdrijven. Het is er allemaal onverbiddelijk, van Elles pijnlijke eerste aanname van een luchtige toon in een poging hem (en misschien zichzelf) ervan te overtuigen dat ze het redt terwijl dat niet zo is, tot de volslagen ellende van haar uiteindelijke bekentenis van een zelfmoordpoging. De pijn die willekeurig wordt veroorzaakt door gekruiste lijnen en bemoeizuchtige operators doet je echt terugdeinzen, en de wanhoop die ze voelt wanneer hij op een gegeven moment boos ophangt is gewoon hartverscheurend.

Bloch is ondertussen bij haar op elke stap van de weg, doorkruist een foutloze boog van nauwelijks ingehouden emotie, waarin alles onberispelijk is gekalibreerd. Dit is geen geringe prestatie, aangezien duiken in stilte een integraal onderdeel zijn van de impact, en hij soms de spanning opvoert door die pauzes een fractie langer vast te houden dan Georges Prêtre in zijn beroemde EMI-opname met Denise Duval, voor wie het werk is geschreven (Warner, 8/63). Elders legt hij echt de orkestrale sensualiteit vast waarin Poulenc erop stond dat de partituur gebaad zou worden, en het spel van het orkest van Lille is consequent superieur, hun warme toon is heel anders dan de koelere doorschijnendheid van Prêtre's Opéra-Comique-troepen. De opname is ook nauwgezet en prachtig in balans, hoewel eenvoudiger dan die van Prêtre, wiens technici Duval heen en weer laten bewegen over het stereospectrum alsof hij door een kamer loopt, en voegt het geluidseffect toe van de hoorn van de telefoon die wordt opgepakt en neergelegd. Bloch legt de focus eenvoudigweg op een centrale stem en laat de uitvoering het werk doen.

De koppeling is de Sinfonietta, geschreven voor wat toen het Derde Programma van de BBC was in 1948. Met een liefdevolle blik terugkijkend op de nu verloren wereld van Les biches, is het in sommige opzichten net zozeer een werk over nostalgie als de opera, en Bloch en zijn orkest vangen de bitterzoete stemming ervan tot in de perfectie. Mijn enige kritiekpunt hier betreft in feite het begeleidende boekje, waar geen vertalingen in staan ​​en de gedrukte Franse tekst op sommige plaatsen verschilt van wat er gezongen wordt. Anders is dit een uitstekende opname, en een echte aanrader.

Véronique Gens has given us surprisingly little Poulenc on record over the years, though she included Banalités and Les chemins de l’amour on her ‘Nuit d’étoiles’ album (Erato, 5/00), and was also a hauntingly vulnerable Mme Lidoine in the DVD of the Olivier Py/Jérémie Rhorer Carmélites from Paris in 2013 (Warner, 3/15). With Alexandre Bloch and his Lille orchestra, however, she has now added La voix humaine to this small if distinguished discography, and there is little question that it ranks among her finest achievements.

Poulenc’s depiction of an unnamed woman’s desperate final phone conversation with the unheard lover who is leaving her embraces a shifting balance of sympathies and admits of multiple approaches. At one point Elle (‘She’, as Cocteau’s text calls her) admits to lying, which leaves us wondering just how much she says throughout is actually true. Does it matter if not? Text and score supply no easy answers, though Poulenc offsets doubt with the wrenching sense of desire, nostalgia and loss that permeates the score and provides the devastating emotional truth behind the verbal evasions and ambiguities.

Gens and Bloch take us through this complex terrain in ways that combine directness with admirable restraint. Poulenc called the opera a tragédie lyrique, and Gens’s negotiation of a vocal line that moves continuously between fragmentary recitative and lyrical arioso, tacitly peering back towards the methodology of Lully and Rameau, is seamless. Every word is fraught with meaning, every emotional shift unsparingly treated without once tipping towards exaggeration. It’s all unflinchingly there, from Elle’s pained initial assumption of a light-hearted tone in an attempt to convince him (and perhaps herself) that she is coping when she is not, to the utter misery of her eventual admission of attempted suicide. The anguish arbitrarily caused by crossed lines and interfering operators really makes you flinch, and the desperation she feels when he angrily hangs up on her at one point is simply heartbreaking.

Bloch, meanwhile, is with her every step of the way, traversing a faultless arc of barely contained emotion, in which everything is immaculately calibrated. This is no mean feat, given that plunges into silence are an integral part of the impact, and he sometimes ratchets up the tension by holding on to those pauses fractionally longer than Georges Prêtre in his famous EMI recording with Denise Duval, for whom the work was written (Warner, 8/63). Elsewhere he really captures the orchestral sensuality in which Poulenc insisted the score should be bathed, and the Lille orchestra’s playing is consistently superb, their warmth of tone very different from the cooler translucence of Prêtre’s Opéra-Comique forces. The recording is scrupulously and beautifully balanced, too, if more straightforward than Prêtre’s, whose engineers have Duval moving back and forth across the stereo spectrum as if pacing a room, and adds the sound effect of the phone’s receiver being picked up and put down. Bloch simply places the focus on a central voice and lets the performance do the work.

The coupling is the Sinfonietta, written for what was then the BBC’s Third Programme in 1948. Gazing back lovingly to the now lost world of Les biches, it’s in some ways just as much a work about nostalgia as the opera, and Bloch and his orchestra capture its bittersweet mood to perfection. My only cavil here, in fact, concerns the accompanying booklet, where there are no translations and the printed French text differs in places from what is being sung. Otherwise, this is an outstanding recording, and very highly recommended.