februari 2023

Bartók, Brahms & Janáček: Violin Sonatas

Patricia Kopatchinskaja & Fazıl Say

Hier is het maken van muziek net zo opvallend en individueel als we zouden verwachten van indringende artiesten als Patricia Kopatchinskaja en Fazıl Say.

Patricia Kopatchinskaja had wat aarzeling toen ze Janáčeks Vioolsonate begon. ‘Ik was bang dat ik zou ontploffen, zo geconcentreerd en gekwetst is deze muziek. Het scheurt me uit elkaar elke keer dat we het spelen.’ Die ‘geconcentreerde’ en ‘gewonde’ kenmerken die ze beschrijft, zijn behoorlijk voelbaar in deze nieuwe opname. Luisterend met de partituur in de hand, had ik een paar bedenkingen over sommige vrijheden die waren genomen – het negeren van de aanwijzing van de componist om terug te keren naar het openingstempo op 0'26" in het eerste deel, bijvoorbeeld – maar het duo onthult zoveel prachtige details en roept zoveel krachtige emoties op dat ik aan het einde van het werk volledig overtuigd was. Let bijvoorbeeld op de broze manier waarop Kopatchinskaja de openingsfiguur van de sonate speelt, waardoor de noten gekartelde scherven worden (een effect dat ik in eerste instantie afstotelijk vond), wat een voorbode lijkt van het zenuwachtige, bijna percussieve vioolspel aan het begin van de finale. Dit zou niet de enige opname zijn van Janáčeks Vioolsonate die ik in mijn bibliotheek zou willen hebben, maar het is wel heel bijzonder en ik weet dat ik ernaar terug wil keren.

De interpretaties van Brahms' Derde en Bartóks Eerste sonates zijn op dezelfde manier zoekend en intens, terwijl ze consistenter trouw blijven aan de teksten. Ik hou van de stille vertrouwelijkheid die ze brengen in het Adagio van Brahms – luister bijvoorbeeld eens hoe fragiel en teder ze de passage op 1'32" weergeven. En in de andere drie delen gaat de overgebrachte passie hand in hand met ritmische strakheid en een waardering voor de rijkdom aan textuurcontrasten van de muziek.

Wat Bartók betreft, hoewel ik niet kan zeggen dat de uitvoering van Kopatchinskaja en Say net zo witheet is als het liveverslag van Kremer en Argerich vanuit Berlijn (EMI, 6/09), is het nog steeds een wilde, opwindende rit. Elke frase hier is scherp gekarakteriseerd – en krachtig gebaarlijk – en hun spel is net zo onvoorspelbaar als de muziek zelf. In het langzame deel onderstreept Says gevoeligheid voor kleur en het ‘gewicht’ van de akkoorden en harmonieën de invloed van Debussy. En gedurende de hele sonate is Kopatchinskaja's vermogen om haar toon aan te passen van de fijnste draad tot een dikke, ruw gehouwen snaar verbazingwekkend. Maar ondanks al hun ernst en focus vinden ze ook momenten van humor, zoals in de dronken passage in de finale op 4'43".

Je kunt er zeker van zijn dat dit prachtig opgenomen recital op mijn lijst van beste van 2023 zal staan.

Patricia Kopatchinskaja had some trepidation when approaching Janáček’s Violin Sonata. ‘I was afraid I’d explode, that’s how concentrated and wounded this music is. It tears me apart every time we play it.’ Those ‘concentrated’ and ‘wounded’ characteristics she describes are quite palpable in this new recording. Listening with the score in hand, I had a few reservations about some liberties taken – ignoring the composer’s indication to return to the opening tempo at 0'26" in the first movement, for instance – but the duo uncover so much marvellous detail and evoke such powerful emotion that by the work’s end I found myself wholly persuaded. Note, say, the brittle way Kopatchinskaja plays the sonata’s opening figure, so the notes become jagged shards (an effect I’ll admit I found off-putting at first), which seems a premonition of the jittery, almost percussive violin-writing at the opening of the finale. This wouldn’t be the only recording of Janáček’s Violin Sonata I’d want in my library, but it’s quite special and one I know I’ll want to return to.

The interpretations of Brahms’s Third and Bartók’s First sonatas are similarly searching and intense while remaining more consistently faithful to the texts. I love the hushed confidentiality they bring to the Adagio of the Brahms – listen to how fragile and tender they render the passage at 1'32", for example. And in the other three movements, the passion conveyed goes hand in hand with rhythmic tautness and an appreciation for the music’s wealth of textural contrast.

As for the Bartók, while I can’t say Kopatchinskaja and Say’s performance is as white-hot as Kremer and Argerich’s live account from Berlin (EMI, 6/09), it’s still a wild, thrilling ride. Every phrase here is sharply characterised – as well as powerfully gestural – and their playing is as volatile as the music itself. In the slow movement, Say’s sensitivity to colour and the ‘weight’ of the chords and harmonies underscores Debussy’s influence. And throughout the sonata, Kopatchinskaja’s ability to adjust her tone from the finest-gauge wire to a thick, rough-hewn rope is astonishing. Yet for all their seriousness and focus, they find moments of humour, too, as in the drunken passage in the finale at 4'43".

You can be sure this handsomely recorded recital will be on my list of 2023’s best.