februari 2023
Toutes les nuits
Dulces Exuviae
Dit is een prachtig album, met grote zorg geprogrammeerd, diep sfeervol en uitgevoerd met een ontroerende en gevoelige emotionele diepgang door bariton Romain Bockler en luitist Bor Zuljan.
Er zijn albums die ik niet kan stoppen met luisteren omdat ik er zo van geniet. En dan zijn er de albums waar ik zo dol op ben dat ik bang ben ze op repeat te zetten: als de uitvoeringen zo ontroerend zijn, zo fragiel in hun schoonheid, dat zelfs luisteren voelt als een daad van overtreding – luisteren kan hun glans bezoedelen of de magie verwateren. ‘Toutes les nuits’ behoort tot deze laatste groep. Het is een verbluffend album, intelligent getempoeerd, en de uitvoeringen wemelen van subtiele muzikaliteit en zacht gesproken charisma. En hoewel we pas in 2023 zitten, heb ik er vertrouwen in dat dit met Kerstmis nog steeds een van mijn favoriete albums van het jaar zal zijn.
Het thema is nauwelijks een nieuw of uniek idee. Het ensemble Dulces Exuviae, bestaande uit bariton Romain Bockler en luitist Bor Zuljan, vindt inspiratie in de nacht – zijn mysterie, stilte, eenzaamheid en zachte erotiek. Het paar vindt een frisse betekenis in het thema, en onberispelijke aantekeningen in het boekje van Camilla Cavicchi roepen een rijke scène op van hofastrologen en avondmadrigalen, middernachtzoenen verlicht door maneschijn. Maar dit is niet alleen muziek over de nacht; het paar lijkt eerder de adem en de aanraking van nachtelijk genot zelf op te roepen. Bijzonder intrigerend in dit opzicht is Zuljans gebruik van twee luitinstrumenten: een zevenkorige luit bespannen met darm en een zeskorige luit gemaakt door César Arias in 2018 (naar Hans Frei, c1530) specifiek voor metalen snaren - de aantekeningen in het boekje herinneren ons eraan dat er verschillende bronnen zijn uit de late 15e tot de vroege 17e eeuw die het gebruik van metalen snaren op de luit vermelden. De contrasterende effecten zijn wonderbaarlijk: standaard cadensen of zakken met diminutiewerk worden opwindend tastbaar – sommige resonerend en gekneusd in indigo, andere geschetst in sterrenstof.
Het thema speelt zich ook af als een reis door de nacht. Dulces Exuviae heeft het album in vijf secties verdeeld, die elk een ander stadium vertegenwoordigen: ‘Twilight’, ‘Solitude’, ‘Dream’, ‘Moonlight’ en ‘Dawn’. Een opmerkelijke porositeit tussen verschillende bewegingen ruikt de hele opname, en er zijn gewoonweg te veel wonderbaarlijke hoeken om op te noemen (kijk niet verder dan de manier waarop Bartolomeo Tromboncino’s ‘Tu dormi, io veglio’ organisch opduikt uit de rustige lucht van het openingsnummer, ‘O dolce nocte’, van Philippe Verdelot). De sequentie die ‘Dream’ verandert in ‘Moonlight’ is bijzonder betoverend. Eerst is er ‘Toutes les nuictz’ van Clément Janequin. De woorden zijn ronduit triest: de zanger is alleen gelukkig in zijn dromen, want zijn geliefde is overleden. Overdag brengt verdriet en hij wil ‘eindeloos dromen’. Bockler ontrafelt in teder, hartverscheurend gevoel. Er is geen enkel moment waarop het paar deze muziek niet leeft, en de declamatie, zo ingetogen in zijn perfectie, is verwoestend mooi.
De sequentie gaat verder met ‘Toutes les nuyctz’ van Thomas Crecquillon. Bocklers melisma op ‘soupirant’ voelt als een kus (de gefluisterde ontknoping van het lied is, zelfs in deze context, onverwacht charmant). Dan de Fantaisie II van Jean-Paul Paladin, die stilletjes betoverend is. Je zou verwachten dat schoonheid snel het verzadigingspunt bereikt, maar met zulke eerlijke details en nuances wordt het nooit te veel. Wanneer de Fantaisie II bijvoorbeeld voorbij lijkt te zijn, en ik voorspel dat de glinsterende grote terts het laatste woord is, plaagt Zuljan ons, alsof hij nog niet helemaal wil zeggen, mon amour, en stelt hij de afsluiting net genoeg uit om deze luisteraar in zijn geplukte adem te laten wervelen.
De solo-luitbewegingen van Paladin helpen ons er mogelijk aan te herinneren dat dit een duo van uitvoerders is: zo'n naadloze, psychische gemak van het paar is dat we er inderdaad aan herinnerd moeten worden. In 'Estas noches a tan largas' zijn Bockler en Zuljan nauw met elkaar verbonden, maar op de een of andere manier is er voor beiden voldoende ruimte om te manoeuvreren en te zwaaien: het ensemble heeft de veerkracht van zacht, extreem duur leer. Dit zijn de eb en vloed die het spel en de zang in 'Toutes les nuits' zo onweerstaanbaar onherhaalbaar maken - dat het vastleggen van dergelijke muziek op plaat niets minder dan een klein wonder voelt.
De productie is voortreffelijk gecontroleerd en nergens is dit heerlijker dan de hoeveelheid stilte die wordt gegeven voor het laatste aanbod van het album. De nacht komt uiteindelijk ten einde met vogelgezang: Bockler en Zuljan brengen ons een Renaissance-versie van 'Blackbird' van John Lennon en Paul McCartney. Hier op luit is de Bachiaanse basis van het lied - McCartney schreef de Bourrée uit Bachs Luitsuite in e mineur, BWV996, toe als de inspiratie voor de gitaarbegeleiding - prachtig vormgegeven. Er is hier iets meer luchtgesponnen dan de geremasterde versie uit 2009: het is minder bij het kampvuur, meer een liefdesbrief die op de wind wordt gedragen. <
There are some albums that I can’t seem to stop playing because I enjoy them so much. Then there are the albums that I adore, so much so that I fear putting them on repeat: when the performances are so moving, so seemingly fragile in their beauty, that even listening feels like an act of transgression – to listen might stain their shine or dilute the magic. ‘Toutes les nuits’ belongs to this latter group. It is a stunning album, intelligently paced, and the performances teem in subtle musicality and softly spoken charisma. And though we’re barely into 2023, I’m confident that come Christmas, this will still be one of my favourite albums of the year.
The theme is hardly a new or unique idea. The ensemble Dulces Exuviae, made up of baritone Romain Bockler and lutenist Bor Zuljan, find inspiration in the night – its mystery, quietness, solitude and gentle eroticism. The pair find fresh meaning in the theme, and impeccable booklet notes by Camilla Cavicchi conjure a rich scene of court astrologers and evening madrigals, midnight kisses lit by moonshine. But this is not just music about the night-time; rather the pair seem to conjure the breath and touch of nocturnal delight itself. Particularly intriguing in this regard is Zuljan’s use of two lute instruments: a seven-course lute strung with gut, and a six-course lute made by César Arias in 2018 (after Hans Frei, c1530) specifically for metal strings – the booklet notes remind us that there are several sources from the late 15th to the early 17th century that mention the use of metal strings on the lute. The contrasting effects are wondrous: bog‑standard cadences or pockets of diminution work become thrillingly tactile – some resonant and bruised in indigo, others sketched in stardust.
The theme also plays out as a journey through the night. Dulces Exuviae have divided the album into five sections, each representing a different stage: ‘Twilight’, ‘Solitude’, ‘Dream’, ‘Moonlight’ and ‘Dawn’. A remarkable porosity between different movements scents the entire recording, and there are simply too many wondrous corners to mention (look no further than the way Bartolomeo Tromboncino’s ‘Tu dormi, io veglio’ emerges organically out of the settled air of the opening song, ‘O dolce nocte’, by Philippe Verdelot). The sequence that turns ‘Dream’ into ‘Moonlight’ is particularly mesmerising. First there’s ‘Toutes les nuictz’ by Clément Janequin. The words are utterly sad: the singer is happy only in his dreams for his lover has died. Daytime brings sorrow, and he wishes to ‘dream unendingly’. Bockler unravels in tender, heart-spun feeling. There isn’t a single moment when the pair aren’t living this music, and the declamation, so understated in its perfection, is devastatingly beautiful.
The sequence continues with ‘Toutes les nuyctz’ by Thomas Crecquillon. Bockler’s melisma on ‘soupirant’ feels like a kiss (the song’s whispered denouement is, even in this context, unexpectedly charming). Then the Fantaisie II by Jean-Paul Paladin, which is quietly spellbinding. One might expect loveliness soon to reach saturation point, but with such honest details and nuance it never becomes too much. When the Fantaisie II seems to be over, for example, and I predict the glistening major third as its final word, Zuljan teases us, as if to say not quite yet, mon amour, delaying closure just enough to enswirl this listener in their plucked breath.
The solo lute movements by Paladin potentially help to remind us that this is a duo of performers: such is the seamless, psychic ease of the pair that we do indeed need reminding. In ‘Estas noches a tan largas’, Bockler and Zuljan are intimately joined, yet somehow there’s capacious room for both to manoeuvre and sway: the ensemble has the give of soft, extremely expensive leather. These are the ebbs and flows that make the playing and singing throughout ‘Toutes les nuits’ come across as so irresistibly unrepeatable – that such music-making has been captured on record feels nothing short of a little miracle.
The production is exquisitely controlled, and nowhere is this more delicious than the amount of silence given before the album’s final offering. Night-time finally comes to a close with birdsong: Bockler and Zuljan bring us a Renaissance-ified version of ‘Blackbird’ by John Lennon and Paul McCartney. Here on lute, the Bachian basis of the song – McCartney credited the Bourrée from Bach’s Lute Suite in E minor, BWV996, as the inspiration for the guitar accompaniment – is wonderfully shaped. There’s something more air-spun here than the remastered version from 2009: it’s less by-the-campfire, more a love letter carried on the wind. <